Có một tác giả mười mấy năm về trước đã viết một tác phẩm là một best seller ”Dream from my father” và sau này đã trở thành tổng thống thứ 44 của Hoa Kỳ. Cuốn sách đã được xuất bản từ một thời điểm khá lâu nhưng đến nay ý tưởng qua những trang sách vẫn còn rất nhiều ảnh hưởng đối với không những Hoa Kỳ mà còn cả thế giới nữa. Giấc mơ từ người cha, giấc mơ của bình đẳng, không kỳ thị chủng tộc đã ảnh hưởng mạnh mẽ vào cuộc đời của người con và sau này đã trở thành một tổng thống da màu đầu tiên của Hoa Kỳ. Ngày Father’s Day, đọc lại những trang sách như khởi đầu một cuộc hành trình tìm kiếm sự thực về gia đình, về chủng tộc…

Có người hỏi đề cập đến tác phẩm Dream from my father, có phải vì tác giả của nó là tổng thống Hoa Kỳ?

Không hẳn là như vậy. Tôi đã đọc trước khi ông Barrack Obama đắc cử tổng thống. Tôi nghĩ đây là một cuốn sách nêu lên được một vấn đề nhức nhối của Hoa Kỳ. Tác gỉa đã mang gia đình của mình, với những người thân, cha người da đen xứ Kenya, mẹ người da trắng và có lúc sống với hai ông bà ngoại, là những người ảnh hưởng rất nhiều đến cậu bé trong một gia đình hôn nhân dị chủng.

Lại có người hỏi chắc anh trong kỳ bầu cử vừa qua đã bầu phiếu cho ông Obama? Có thể vì anh đã đọc quyển sách này?

Câu trả lời: Không, trong kỳ bầu cử tháng 11 năm vừa qua, tôi bầu cho thượng nghị sĩ John McCain. Với tôi, ông là một phi công anh hùng đã tham dự cuộc chiến Việt Nam và đã là tù binh chiến tranh, bị hành hạ đánh đập nhưng không bao giờ thay đổi vị trí của một chiến sĩ ái quốc dù bị nằm trong tù ngục. Tôi bầu vì tình cảm dành cho một vị anh hùng dù ông đã vào tuổi trên 70. Còn với thượng nghị sĩ Obama, tôi nghĩ ông còn quá trẻ để lãnh đạo nước Mỹ dù ông là một người hùng biện, có tài thuyết phục mọi người. Dù ông là người chủ trương phải đổi mới để Hoa Kỳ vẫn giữ được vị trí số một trên thế giới. Dù rằng, đã có nhiều câu hỏi đặt ra về một khuôn mặt chính khách có vẻ tả khuynh. Như tại sao Obama lại tìm kiếm một giáo sư chuyên về Marxist ở đại học ? Tại sao Obama lại chọn một counselor ở trung học là một đảng viên đảng Công sản Hoa Kỳ? Tại sao Obama lại dùng nhiều thời giờ để học về chủ nghĩa tân thực dân cũng như những bài viết của Franz Fanon, một tác giả có lối viết khích động bạo lực của “tuyên ngôn của chủ nghĩa Cộng sản về chủ nghĩa tân thực dân” ở đại học?…

Cho đến khi tôi đọc “Dream from my father”. Tâm tư và suy nghĩ của tôi hơi khác trước. Đây là một thiên tự truyện kể lại cuộc đời của Obama từ thơ ấu đến lúc ông vào học trường luật của đại học Harvard. Tôi chợt nhớ trước đây mục sư Martin Luther King đã có một bài diễn thuyết nổi tiếng “I have a dream”. Bản văn này được đọc ngày 28 tháng 8 năm 1963 tại bậc thềm của đài kỷ niệm Abraham Lincoln trong cuộc diễn hành cho công ăn việc làm và tự do tại thủ đô Washington DC. Bài diễn văn bày tỏ một ước muốn bình đẳng và tự do không phân biệt chủng tộc và tôn giáo ở tương lai nước Mỹ, một giấc mộng tưởng khó đạt được theo tình thế lúc ấy. Đọc “Dream from my father “ để thấy càng ngày tư duy của nước Mỹ đã có nhiều thay đổi.

Barack Obama Jr sinh trưởng tại Honolulu, con của Barack Obama Sr, một người da đen xứ Kenya và bà Ann Dunham ở Wichita, cả hai đều là sinh viên trong East West Center của đại học Hawaii ở Manoa. Cha mẹ của Obama sống xa nhau lúc Obama mới 2 tuổi và ly dị nhau năm 1964.

Obama đã tượng hình người cha vắng mặt của mình qua lời kể của bà mẹ và bà ngoại. Ông nói rằng cha của ông chỉ đến thăm lại Hawaii vào năm 1971 và ở đây trong suốt một tháng trời.

Sau khi ly dị, mẹ Obama Jr tái giá với Lolo Soetoro cũng là một sinh viên của East West Center người Indonesia và cả gia đình di chuyện tới Jakarta để sinh sống. Khi mười tuổi, Obama Jr trở lại Hawaii với sự bảo bọc của ông bà ngoại và sau này là người mẹ, để công việc học hành tốt đẹp hơn. Ông vào học lớp 5th của trường Punahou, một trường tư thuộc loại tốt ở đây. Ông là một trong ba người học trò da đen duy nhất ở đây trong khi đa số học sinh thuộc cộng đồng người Mỹ gốc Á Châu. Và ông bắt đầu thành muc tiêu của kỳ thị chủng tộc và cùng một lúc làm nổi bật được đặc tính của một người Mỹ gốc da đen Phi Châu. Ông học từ lớp 5th của trường Punahou và tốt nghiệp trung học năm 1979 Obama đã viết “Với ông bà ngoại tôi, việc tôi được thu nhận vào học ở Punahou Academy báo trườc sự khởi đầu của những điều gì to tát trong thứ bậc của tình trạng gia đình tôi và điều đó tạo thành nỗi đau mà những người khác thấu hiểu…” Sau khi học ở trung học, Obama chuyển lên trường Occidental College nơi mà ông mô tả là đất của những cuộc vui với rươu và ma túy. Sau ông chuyển trường lên Columbia College thuộc đại học Columbia mà môn học chính là chính trị học. Khi tốt nghiệp ông làm việc ít năm trong lãnh vực kinh doanh. Sau ông di chuyển về Chicago làm việc ở một cơ quan “non–profit” (bất vụ lợi) của cộng đồng, tổ chức và giải quyết những trở ngại về nhà cửa cư trú của người nghèo ở Algeld, một chương trình của thị xã South Side... Ông đã có nhiều kinh nghiệm trong sự đối đầu với những mâu thuẫn của công đồng cũng như những cảnh thương tâm vì hậu quả của chế độ thư lại. Lúc này cũng là lúc ông gia nhập ”Chicago Trinity United Church of Christ”

Barrack Obama Jr sống nhiều với bà mẹ, ông cha dượng người Indonesia tên Lolo, hai ông bà ngoại mà ông gọi thân mật là Gramps và Toot. Những người này cũng có ảnh hưởng nhưng mạnh mẽ nhất là người cha, dù ông này đã ly thân với bà mẹ khi ông vừa hai tuổi và chỉ gặp một lần duy nhất trong đời. Người cha dượng Lolo thường chơi đùa với ông và dạy ông học đánh võ quyền Anh. Nhưng bản tính của người cha dượng này lại an phận và sống trong một xã hội chậm tiến đầy tràn tham những nên không có phản ứng nào nghịch lại. Trong khi, người cha ruột, mà sự tự tin vào cuộc đời mình, đã dám chấp nhận những dông bão của cuộc sống dù vắng mặt trong đời ông nhưng lại có ảnh hưởng mãnh liệt nhất cho tâm tính một đứa trẻ đã sẵn tính lãnh đạo từ khi còn thơ dại...

Trước khi vào học ở trường luật của đại học Harvard, Obama quyết định trở về Kenya thăm quê nhà. Lúc này là lúc ông thâu thập những dữ kiện để có thể bắt đầu cấu tạo thành một cuốn sách sẽ viết sau này với tất cả những tình cảm và kinh nghiệm của mình. Cũng như lịch sử của đời ông, cuốn sách phản ánh những ước vọng cũng như tâm tư và những điều muốn truyền đạt để sự kỳ thị chủng tộc chỉ là một kinh nghiệm chua xót của quá khứ …

Cuốn sách “Dream of my father” được viết 9 năm trước khi ông bắt đầu cuộc tranh cử chức thượng nghị sĩ của tiểu bang Illinois và chính cuốn này được viết khi ông đắc cử chức President của tạp chí Harvard Law Review.

Tác phẩm này là những lời tự thuật trung thực nhất của một tác giả mà hơn một thập niên sau là một lãnh tụ của cả thế giới.

Cuốn sách mở đầu với câu: ”Tôi vừa đến tuổi 21 được vài tháng thì có một người lạ điện thoại gọi tôi báo một tin thật buồn..." Và người đàn bà lạ ấy là cô Jane ở Nairobi báo tin người cha ruột của Obama vừa từ trần vì một tai nạn xe hơi. Lúc ấy, Obama đang sống ở New York và bắt đầu một chuỗi ký ức về những ngày đã qua của đời mình để viết thành một thiên tự truyện. Tác phẩm này đã nhanh chóng trở thành một cuốn sách bán chạy nhất trong danh sách “best-seller “ của nhiều tờ báo có uy tín như New York Times, Los Angeles Times,…Và cũng là một dấu chỉ để báo hiệu cho những thành công của một người mang hai nguồn gốc vượt qua được những trở ngại của một xã hội vẫn đầy những mầm mống của kỳ thị chủng tộc.

Mối tình của cha mẹ của ông chắc là một mối tình đẹp và trải qua nhiều chướng ngại.

Obana kể lại mối tình giữa cha mẹ mình, một phụ nữ da trắng mà gia đình đã sinh sống ở một thành phố nhỏ ở Kansas sau di chuyển đến đảo Hawaii và cha mình, một sinh viên da đen từ xứ Kenya Phi Châu xa xôi. Cuộc tình có chất bồng bột của tuổi trẻ nhưng cũng có những đam mê của những người muốn vượt qua những rào cản tưởng như khó vượt qua của xã hội.

Khi viết, Obama đã tỏ ra rất thành thật. Những chi tiết của cuộc sống được ông mang vào trong những dòng hồi ký tạo ra sự lôi cuốn sống động. Và khi đề cập đến những thành công hay thất bại của đời mình, cũng là sự bồi hồi của một người nhìn lại quá khứ và cảm nhận được sự quí báu của những kinh nghiệm sống của mình. Ông nhắc lại những ngày thơ ấu ở bờ cát biển Hawaii hay thành phố Jakarta xa lạ, hay những khuôn viên trường học từ khi học high-school đến lúc lên đại học, tất cả đầy những cảm xúc mà người đọc cảm nhận dễ dàng. Những đoạn đường đời là những chuỗi phấn đấu và trên tất cả vẫn là lòng quả cảm, nhìn thẳng vào cuộc sống để tìm ra ý nghĩa của nó.

Viết về người cha mà có lẽ ông chỉ có cảm nhận qua những lời kể lại của người thân vì ông không có thời gian nào sống gần gũi:

”Tôi được biết cha tôi là người xứ Kenya, thuộc bộ lạc Luos, sinh ra ở một làng tên là Alego ở trên bờ hồ Victoria. Lúc bé cha tôi chăn dê cho ông nội tôi và học ở trường làng do chính quyền thực dân Anh lập ra. Ông đã tỏ ra thông minh lúc còn thơ ấu.

Ông được học bổng lên tỉnh Nairobi và teong thời kỳ vẫn là thuộc địa của Anh ông được học bổng du học Mỹ nhờ sự giúp đỡ và tài trợ của các nhà lãnh đạo Kenya và các nhà tư bản Hoa Kỳ. Ông là một trong những người đầu tiên của lớp đầu sinh viên ưu tú đi học những kỹ thuật Tây Phương để mang về áp dụng tại xứ sở mình thành một châu Phi tân tiến.

Năm cha tôi 23 tuổi, đúng vào năm 1969, ông nhập trường vào đại học Hawaiivà là sinh viên gốc Phi Châu da đen đầu tiên của đại học này. Trong một lớp học về Nga ngữ ông đã gặp một cô sinh viên người mỹ e thẹn, khiêm tốn 18 tuổi và họ đã yêu nhau rồi cưới nhau và có một đứa con trai mà cha tôi đặt tên là Barack Obama. Ông lại có học bổng mới để tiếp tục học trình tiến sĩ tại đại học Harvard nên phải di chuyển và vì không đủ tiền bạc nên phải để lại vợ con và sống xa gia đình. Sau đó cha tôi trở lại Phi Châu đúng như lời cam đoan khi bắt đầu du học. Tuy cha tôi về nước nhưng sự liên lạc và tình cảm vẫn còn liên tục…”

Trong thiên tự truyện, Obama có kể lại một chuyện mà cha của ông bị gọi là mọi đen trong một quán rượu ở Waikiki. Thay vì nổi nóng, cha của ông lại bình tĩnh thuyết giảng cho người khách da trắng nọ về câu nói hẹp hòi trên không hợp thời và trái với tuyên ngôn quốc tế nhân quyền của nhân loại. Người khách da trắng phải xin lỗi và trả tiền rươu và ăn cho gia đình cha ông. Đức tính tự tin đã tao ra cho người cha của ông một bản lĩnh mà ông ngầm hãnh diện.

Ông đã có nhận xét khá xác đáng mà kinh nghiệm bản thân của chính một đứa trẻ mang trong mình huyết thống da màu để hiều biết về nạn kỳ thị chủng tộc cùng những vấn nạn phức tạp của nó tại Hoa Kỳ.

Ông đã kể lại cảm giác đau buồn của mình khi nhìn một bệnh nhân người da đen muốn thay đổi mầu da nên bị phản ứng thành ra lở lói ghê rợn. Cũng như ông luôn luôn tâm đắc với giấc mơ của cha ông một giấc mơ bình đẳng giữa mọi người không phân biệt da màu hay không.

Obama đã viết : ”... Tôi vào học trong phân khoa luật của đại học Harvard. Ba năm trời tôi chúi mũi trong thư viện nơi mà ánh đèn thường không đủ sáng, mê man đọc các tài liệu khảo cứu và các văn bản luật pháp. Nghiên cứu luật là một công việc buồn tẻ bởi vì khi học những quy định cứng rắn, những thủ tục tố tụng nhiều kẽ hở không rõ ràng nhiều khi áp dụng cho những thực tế trái ngược hẳn với lý thuyết. Nhưng không phải chỉ có vỏn vẹn như thế, luật đòi hỏi trí nhớ chính xác. Và cũng ghi nhận chi tiết các cuộc đối thoại. Đó là cuộc thảo luận giữa quốc gia và chính lương tâm của nó…

Chúng ta rất cần những sự thật mà chính tự nó là hiển nhiên.

Ông kể lại những nỗ lực nào để thực hiện những mong ước :

“Tôi cố gắng đóng góp một cách khiêm tốn vào sự thay đổi những khuynh hướng này. Tại văn phòng luật sư, tôi chú trọng làm việc với các nhà thờ, các nhóm cộng đồng thiểu số, với các người đang âm thầm tạo dựng những cửa hàng thực phẩm, những bệnh viện trong các khu gia cư người nghèo, và xây dựng nhà cửa cho những người không đủ khả năng. Đôi khi tôi phải giải quyết một hồ sơ của sự phân biệt đối xử để bảo vệ cho khách hàng. Họ đến văn phòng tôi và kể lại những câu chuyện mà chúng tôi thường nói với nhau là đã bị diệt trừ lâu rồi. Hầu hết các khách hàng này thường rất bối rối với hoàn cảnh xảy ra cho họ cũng giống hệt như những đồng nghiệp người da trắng phải đứng ra làm chứng hoặc bênh vực cho những khách hàng người da đen. Thực ra, đâu có ai tạo ra cho mình là kẻ tạo ra những rắc rối cho thiên hạ. Thế mà có lúc những nguyên cáo cũng như các nhân chứng lại tự nói rằng đó là một vấn đề nguyên tắc và cho dù mọi sự đã qua, với những chữ nghĩa đã được ghi lại cách nay hơn 200 năm chắc chắn vẫn còn cực kỳ quan trọng. Dù là người da trắng hoặc da đen. Mọi người đòi hỏi phải có một cộng đồng mà chúng ta gọi là nước Mỹ. Họ lựa chọn phần tốt đẹp nhất trong lịch sử của chúng ta …”

Nguyễn Mạnh Trinh