Trong số chèo cái mà tôi được biết qua quá trình đi tù cải tạo có Cái Sen, một thứ mẹ xề trong "bầy gà mái" của Trại Nam Hà (Ba Sao). Năm tám tư dạo ấy, Cái Sen cũng phải ngoài ba mươi cái xuân xanh, nhan sắc tương đối có cỡ trong nhóm nữ đồng chí của nàng. Ấy thế mà khi được tù nghêu ngao ngâm đểu :

Trong nhà gì đẹp bằng sen,
         Lá xanh, bông trắng lại chen nhụy vàng.

thì bà ta cứ tưởng bở, nhíp mắt liếc ngọt, cười ruồi rạng rỡ, tưởng chừng như ai đó tán tỉnh ta đây.

Nhờ ơn Bác và Đảng, bà ta được biên chế vào chân đưa rước tù từ khu giam ra nhà thăm gặp của trại. Vì là một chân việc dễ được bỗng lộc hàm ân của gia đình tù đến trại thăm nuôi thân nhân cũng như của tù được trại chiếu cố cho gặp gia đình. Nhưng cũng phải là tù cải tạo cơ, chứ tù hình sự thì có mà ăn cái dải rút. Mỗi ngày dăm ba chuyến đi về, một lượt chừng nghìn thước, mỗi tuần sáu ngày lao động "vinh quang" như thế mà mụ ta cứ béo tốt ra, hai mông cứ xề xệ như vịt xiêm lai.

Coi lơ mơ vậy chớ người tù nào mà không muốn lấy điểm với bà, trong tinh thần dễ người dễ ta. Bà mà bất bình thì chuyện thăm gặp gia đình sẽ gặp phiền phức ngay. Không có gì lớn - vì bà ta không phải là khâu quyết định - chỉ vài ba cái lẻ tẻ, lặt vặt, thế này, thế nọ thôi mà cũng mất vui.

Người tù cải tạo được bà quý nhất trại là "Cậu Ba Củ Bự" - người tù chuyên đưa tin tức hấp dẫn. Không phải khoái vì cái "củ bự" đích thực và riêng tư thầm kín của Cậu mà vì số lượng quà đông đúc, lại thuộc loại cao cấp, thượng thặng vì là quà "Tây à mày"! Như Cậu Ba thường khoe khoan với bạn bè trong tù. Mổi lần vào cả xe cải tiến, người đẩy, người kéo muốn hụt hơi. Vốn giòng hào hoa phong nhã lại thìch nịnh đầm, Cậu Ba thường thỏa mãn nhu cầu không đáng gì của bà. Hơn nữa Cậu Ba hay đem của phục vụ tấm thân – thân của Cậu cũng như thân của bạn tù – nên Cậu không tiếc gì với Cái Sen. Nhờ vậy nên mỗi khi Cậu ra thăm nuôi là cả đống thơ được chui ra, luồn vào cho mối liên lạc với gia đình tù được phần nhanh chóng và khỏi qua khâu kiểm duyệt của trại. Và đồng thời tiền mặt, vốn bị cấm chỉ và phải "đăng ký" với trại, tuồn vào đáng kể để tù có thể mua bán đổi chác những mặt hàng cấm đoán. Dễ đi thì có mà dễ về thì không vì bản chất của con người cộng sản là hận thù giai cấp. Có lần cay nghiệt với Cậu thế nào không biết, Cái Sen phát biểu thẳng thừng:"Đầu anh bao nhiêu tóc trắng là tội tình bấy nhiêu !" Cậu Ba năm đó cũng xấp xỉ bảy mươi, lại gặp máu xấu nên tóc đã bạc phơ. Gớm chưa, dù là đã có bao nhiêu đặc lợi dành cho bà.

Kỳ đó nhà nước đổi tiền. Loa loan tin sáng sớm mà đến chiều là hết hạn. Tiền mặt của tù đã chui vào thì làm sao đây, chẳng lẽ để cho nó biến thành giấy lộn ? Anh em tù khẩn cấp, tom góp nhanh gọn, trao cho Cậu Ba nhờ Cậu giải quyết hộ. Đường dây sẵn có – qua Cái Sen - Cậu Ba tập trung giấy bạc cũ lại, trao cho bà. Trong khẩn cấp, bà cho tất cả vào tận đáy quần lót của bà, chỗ kín đáo nhất. Ngày đó, thân xác của Bác trong lăng chắc cũng phải trở trăn mấy bận và răng già nghiến trèo trẹo.

Thế nhưng, tiền kia có đi nhưng lại chẳng biết lối về. Mấy ngày sau, dăm ba tháng kế tiếp, Cái Sen cứ phớt tỉnh Ăng-Lê, mỗi lần gặp Cậu Ba cứ như bình thường, không cần biết đến chuyện gì đã qua. Thế là "bai, bai may lô-ve" (Bye, bye, my love), tiền mất buồn ơi là buồn! Cậu Ba không biết phải ăn làm sao mà nói thế nào với bạn bè ? Nhưng, người cán bộ cái kia không nhờ vậy mà giàu sang hơn bọn tù cải tạo. Vẫn ngày ngày cặm cụi "lao động là vinh quang", tám giờ vàng ngọc, cần kiệm liêm chính trong cái xó xỉnh, chó ăn đá, gà lượm muối của trại tù Ba Sao, hậu thân của Đầm Đùn.

Có hôm, cán bộ trại được đặc ân của trại trưởng nên mua được một mớ thịt bò chất lượng. Hôm đó, có khách trên về tham quan cơ sở nên trại ngả bò chiêu đãi tưng bừng, còn ít thịt dư thừa nhưng bán cho tù thì không đủ đâu vào đâu. Trại chiếu cố, quyết định bán đặc biệt cho cán bộ trại. Nhưng tiền đâu mà ăn ngữ ấy, Cái Sen và một số cán bộ khác nữa xách vào trại giam năn nỉ ỉ ôi "để lấy tiền mua thức ăn cho các cháu". Không mấy chốc mà hết sạch, còn không đủ để bán.

Người cai tù có suy nghĩ, thấy cái tréo ngoe của cuộc đời mà ngao ngán. Thế thì ai cải tạo ai đây ?

Phan Quân