Tình và Nghĩa
Trong tiếng Việt có chữ Tình
情
và chữ Nghĩa
義. Chữ Nghĩa rất là khó dịch ra tiếng Pháp,
tiếng Anh. Chữ Tình mà viết ra chữ Hán thì có chữ
tâm忄
tức là trái tim phía bên trái. Bên phải có chữ thanh
青
là màu xanh, trái tim màu xanh. Ban đầu thì màu xanh mà về sau
nó có thể biến thành màu khác, nhưng làm sao đừng để nó thành
màu đen.
Tình ban đầu thường rất bồng bột, nóng bỏng, có tính đam mê.
Khi con người bị năng lượng của tình chiếm cứ thì họ không
được an ổn lắm. Ăn không an mà ngủ cũng không an, họ
như đang bị đốt cháy. Tình là ngọn lửa. Người nào qua cầu rồi
thì mới hay. Vướng vào chữ tình rồi thì khó an trú trong hiện
tại lắm. Cứ nghĩ tới giây phút mình sẽ được gặp người đó, được
ngắm người đó, ngồi ngắm đủ no rồi, khỏi ăn. Càng nhiều trở
ngại chừng nào thì đam mê đó càng lớn. Trở ngại là chất liệu
làm cho tình càng lớn. Dễ dàng quá thì tình không lớn mạnh.
Ngày xưa khi chưa có e-mail, chưa có téléphone, đôi khi mình
đợi một lá thư tình cả tuần này sang tuần khác. Đáng lý hôm
qua lá thư tới rồi, nhưng sao nó chưa tới?
Mình đợi suốt hai mươi bốn giờ đồng hồ
cho đến lúc ông phát thư đi ngang trước ngõ. Ông thường đến
lúc mười giờ sáng, thì chín giờ mình đã bắt đầu đứng đợi.
Ông phát thư sáng nay sao đi trể quá, đi chậm quá, mình
đếm từng bước của ông đi. Nếu ông đi ngang mà không dừng lại
thì mình buồn lắm, lại phải đợi thêm hai mươi bốn giờ đồng hồ
nữa. Tây Phương họ ví khi yêu như bị té (tombé
d’amour), đang đi bình thường tự
nhiên té xuống. Người Việt Nam thay vì nói bị té thì
nói ốm. Tây Phương cũng nói ốm.
Nguyễn Bính có hai câu thơ :
Gió
mưa là bệnh của trời.
Tương tư là bệnh của tôi yêu nàng.
Trời đẹp thì không có bệnh mà hể có gió, có mưa là bị bệnh.
Tương tư tức nhớ nhau, không làm ăn được gì hết. Tình
thường thường không được thỏa mãn là tình sầu. Sầu
tình. Ốm là ốm tương tư, tương tư là nhớ nhau. Tình yêu
là một cơn bệnh, ốm tương tư tức là nhớ quá. Nhưng nếu tình
yêu đó được thỏa mãn dễ dàng, nó bùng lên rất nhanh nhưng rồi
nó chết cũng rất mau. Đam mê nó lên như một ngọn lửa cao và
khi rơi xuống thì cũng rất là mau, tình yêu tàn lụi rất là
mau. Một cặp ở với nhau được lâu dài, cái đó không phải là nhờ
tình yêu mà nhờ yếu tố thứ hai. Đó là nghĩa, tình
nghĩa. Cái tình nó đưa tới cái nghĩa. Nếu cái tình đàng
hoàng, nếu mình biết yêu cho đàng hoàng, thì tự nhiên nó đưa
tới cái nghĩa. Chính nghĩa là keo sơn gắn chặt hai
người, để hai người có thể sống được với nhau. Cho nên phải có
cái nghĩa để bổ sung cái tình. Người ta không thể sống trăm
năm bên nhau với tình được. Bởi tình là một ngọn lửa tàn rất
mau, nghĩa trái lại nuôi dưỡng lửa tình âm ỉ cháy.
Chữ nghĩa thường đi đôi với chữ ơn: ơn
nghĩa. Ơn đầu tiên mà mình nhận được là ý thức rằng : Có
bao nhiêu người con gái, anh ấy không chọn mà anh chọn riêng
mình? Biết bao nhiêu người con trai có bằng cấp, địa vị
nàng không chọn mà nàng lại chọn mình? Ý thức đó là ơn.
Tình yêu này nó không chỉ trong vòng nam nữ. Bạn bè cũng vậy,
Cha mẹ cũng vậy, Thầy trò cũng vậy. Mình sinh ra một đứa con
và đứa con đã chọn mình làm mẹ, chọn mình làm cha. Tại sao
nó không sinh ra ở nhà khác? Cha mẹ có thể biết ơn đứa
con, sự ra đời của đứa con có thể đem lại ánh sáng và hạnh
phúc cho cuộc đời còn lại, nên cha mẹ yêu thương con. Cũng như
thầy trò, tại sao có nhiều thầy, người đó có thể tới quy y mà
người ta chọn thầy này. Người thầy cũng biết ơn người đệ tử.
Ơn đó là yếu tố của hạnh phúc. Tại sao anh không chọn người
khác? Sự lựa chọn đó là do đâu mà có? Nếu chỉ là sự ham
muốn sắc đẹp thôi, không đủ, phải có cái gì đó.
Ở bên Mỹ có anh chàng đó rất đẹp trai, tài ba, tốt nghiệp đại
học thuộc hàng ưu tú và có việc làm lương rất lớn lại có rất
nhiều cô bạn gái thật là xinh đẹp. Bà mẹ rất là ngạc nhiên khi
thấy anh thân với một cô gái không phải là đẹp nhất. Cô này
hơi thấp và nước da hơi đen, mà sao con trai của mình có vẻ
thích cô này hơn các cô khác. Hôm đó hai mẹ con ngồi với nhau,
bà hỏi có bao nhiêu người con không chọn, mà sao con chọn con
nhỏ này vừa đen vừa thấp. Anh chàng không biết trả lời làm sao
hết, anh chàng chưa suy nghĩ nên khi bị hỏi bất ngờ, anh không
trả lời mẹ được. Nhưng ít lâu sau anh ta quán chiếu và tìm ra
câu trả lời, cô này mỗi khi anh nói chuyện thì cô lắng nghe.
Anh là nhà khoa học nhưng anh cũng ưa làm thơ. Mỗi khi anh đọc
thơ, cô lắng nghe và cô chứng tỏ hiểu được thơ của anh. Còn
những cô gái kia cũng nghe thơ anh nhưng mà nghe do phép lịch
sự thôi, bị nghe thơ chứ không thích. Cô này thì khác, cô
thích thơ, cô thưởng thơ, cô tham gia thơ và cô trở thành tri
kỷ của anh chàng. Trên cuộc đời này có thể tìm được một người
có thể hiểu mình được thì mình là người có hạnh phúc. Món quà
quý nhất mà người kia có thể tặng cho mình là hiểu được mình.
Có những người sống trong cuộc đời này nhưng chưa bao giờ tìm
được một người có thể gọi là hiểu mình cả. Mà nếu mình là một
người con trai hay một người con gái và trong cuộc sống này
mình có thể tìm được một người có khả năng lắng nghe mình, có
thể hiểu được mình, hiểu những khó khăn những khổ đau những
ước vọng của mình, thì mình tìm thấy nơi người đó một tâm hồn
tri kỷ.
Đời một người là để đi tìm một người tri kỷ, một người biết
được mình. Tìm ra được người đó thì hạnh phúc vô cùng. Ngày
xưa có một người chơi đàn rất là hay, bạn hữu không có ai hiểu
được tài năng của ông ta. Người này làm quan và chưa bao giờ
trong giới quan chức bạn bè thân thuộc mà tìm được người có
thể hiểu được tài ba của mình. Vì vậy mỗi lần đánh đàn ông
thường đem theo vài người hầu cận lên trên núi, tìm một chỗ
rất là đẹp, trải chiếu ra, pha trà, đốt trầm lên. Không khí
trang nghiêm lúc đó ông mới chơi đàn. Ông cảm thấy như chỉ có
suối, cây, mây, gió mới hiểu được tiếng đàn của ông. Một hôm
đang đàn thì tự nhiên dây đàn bị đứt. Thay dây mới vừa đàn
thêm một câu nữa thì nó đứt nữa. Ông ta nghĩ chắc có người
đang nghe lén tiếng đàn. Ông đứng lên nói lớn có vị nào
đang nghe lén tôi đàn xin bước ra, làm như vậy không có dễ
thương. Thì tự nhiên có một anh tiều phu xuất hiện, anh
tiều phu này đã nghe lén. Anh tiều phu này có lỗ tai rất là
hay, nghe và hiểu được tất cả những cái hay, cái đẹp, cái quý,
cái tài ba của người đàn. Vì vậy cho nên dây đàn bị đứt. Anh
chàng tiều phu tên là Chung Tử Kỳ và người đánh đàn là Bá Nha.
Bá Nha lần đầu tiên tìm ra được người hiểu được tiếng đàn của
mình. Tử Kỳ chấp nhận làm bạn với Bá Nha nhưng không muốn về
kinh đô, chỉ muốn làm tiều phu. Lâu lâu Bá Nha nhớ bạn, hẹn
với bạn cùng uống trà, nghe đàn. Bá Nha đã tìm được người tri
kỷ. Tình bạn đó lưu truyền cho tới ngày hôm nay với tên của
hai người: Bá Nha và Tử Kỳ. Hồi thầy mới mười tám tuổi,
thầy đã làm một bài thơ ca tụng tình bạn của Bá Nha, Tử Kỳ.
Trên đời của mình mà có một người lắng nghe được mình, hiểu
được mình thì mình là người may mắn nhất. Anh chàng ở Cali mới
trả lời câu hỏi của mẹ, tại sao má biết không, tại vì người
đó hiểu con.
Đời người mà tìm ra được một người hiểu mình, thật là hạnh
phúc vô cùng. Con mà hiểu cha, đệ tử mà hiểu thầy cũng làm cho
cha, cho thầy hạnh phúc. Người mà hiểu được mình thì mình biết
ơn người đó. Cảm ơn em đã hiểu được anh, cảm ơn con đã hiểu
được cha, cảm ơn cha đã hiểu được con. Tu tập là làm thế
nào để có thể hiểu được người khác. Muốn hiểu thì phải lắng
nghe, phải quan sát mới hiểu được. Khi sống với một người có
khả năng hiểu mình thì hạnh phúc lắm, vì hiểu là nền
tảng của thương. Không hiểu thì không thể nào thương được.
Cho nên trong tình yêu đôi lứa phải cẩn thận. Mà tình yêu đôi
lứa mình chỉ cần làm vài cái test thì mình biết là
người đó hiểu mình hay là không. Nếu người đó không hiểu được
mình thì dù người đó có bằng cấp cao, lương tiền lớn, ô tô
đẹp, có nhà cửa, bảnh trai, hay là có sắc đẹp nghiêng nước
nghiêng thành, cưới người đó mình cũng sẽ khổ suốt đời, gọi
là khổ sai chung thân. Đó là một nhà tù, tình yêu là một
nhà tù. Người nào mà khi mình mới nói đã cắt lời, thích khoe
khoang cái riêng của họ, không có khả năng hiểu được những khó
khăn, khổ đau của người khác, không biết lắng nghe mình, thì
chỉ cần vài ba phút là mình có thể nhận ra được. Đừng để bị
hấp dẫn bởi bề ngoài, những bóng sắc bên ngoài, địa vị danh
lợi, xe hơi, nhà cửa, tiền lương, bằng cấp. Đừng để những cái
đó làm mờ mắt mình. Hai mắt mình phải tỉnh táo để thấy rằng
người con gái đó hay người con trai đó là một người có thể
hiểu được mình và hiểu được mình thì sẽ thương mình, rõ ràng
như vậy.
Trong xã hội mới phát triển của chúng ta, một cô gái có thể
đánh mất tiết trinh của mình để đánh đổi lấy một chiếc xe gắn
máy. Thật là dễ sợ, đạo đức suy đồi đến như thế đó. Tại vì
muốn thoát ra khỏi thân phận nghèo khổ, vì muốn có một chiếc
xe giống như người khác họ đã đánh mất cái quý giá nhất của
đời mình. Chuyện đó đã xảy ra, nó đang xảy ra.
Trong đạo Phật, cái thương đích thực nó được làm bằng cái
hiểu, không hiểu thì không có thương. Cha mà nếu không
hiểu con thì càng thương con, con càng khổ. Vợ không hiểu
chồng càng thương chồng, chồng càng khổ. Hiểu là nền tảng của
tình thương. Sống với nhau như thế nào để càng ngày mình càng
hiểu được nhiều hơn và người kia càng ngày càng hiểu được mình
nhiều hơn. Nếu cái hiểu không lớn lên, thì cái thương nó cũng
không lớn lên, nó dẫm chân tại chỗ. Nếu quý vị thấy tình
thương của mình đang dẫm chân tại chỗ thì quý vị biết rằng quý
vị không tu, bởi cái hiểu không lớn nên cái thương không thể
lớn. Khi mà tình thương không lớn thêm thì từ từ nó co rút lại
cho đến khi trở thành một cục cứng ngắt. Tình yêu có thể chết
nếu mình không biết nuôi dưỡng nó bằng cái hiểu và cái thương.
Còn khi người kia hiểu mình thì mình biết ơn người đó, biết ơn
suốt đời. Chính cái ơn đó là chất liệu nuôi dưỡng mình và
người đó cho đến suốt đời, cái đó là nghĩa. Không phải
là cái bồng bột lúc ban đầu, cái tình, không phải là ngọn lửa
nuôi dưỡng đâu.
Ở Việt Nam ngày xưa người ta không nấu cơm bằng gas hay
là bằng điện mà nấu bằng rơm và rơm cháy rất mau. Có cách để
làm cho nó cháy chậm lại, mình cần một chiếc đủa. Đặt một nắm
rơm vô bếp, lấy cái đủa đè xuống thì rơm sẽ cháy từ từ. Ngày
xưa miền quê Việt Nam còn dùng trấu. Trấu tức là vỏ hạt
lúa. Nhiều nhà không có hộp quẹt nên phải nuôi lửa. Muốn nuôi
lửa lâu mình đổ vào bếp một ít trấu. Trấu cháy ngún, cháy lâu.
Nó không cháy bùng như rơm mà cháy chầm chậm suốt đêm. Sáng
mai mình khơi ra thì còn lửa ở trong đó, gọi là lửa trấu. Lửa
rơm thì mau cháy, mau tàn. Đó là ngọn lửa tình. Còn nghĩa là
lửa trấu, nó cháy suốt đêm dài.
Ngày xưa Việt Nam còn có truyền thống đi xin lửa, vì không có
hộp quẹt và cũng không có đèn dầu. Mỗi khi nấu cơm mình phải
qua hàng xóm xin lửa, nếu mà nhà mình không có trấu. Các cháu
có thể là chưa thấy con cúi. Con cúi không phải là một
sinh vật mà mình vẫn gọi là con. Người ta lấy rơm bện lại
thành ra một con rắn rất chặt và đốt một đầu, đầu kia để tay
cầm. Nó cứ cháy ngún từ từ và cháy được nhiều giờ. Mỗi khi cần
lửa nấu cơm thì mình tới con cúi lấy lửa. Còn nếu không có con
cúi và cũng không có lửa trấu thì mình phải đi xin thôi.
Thầy có làm một bài thơ về chuyện đi xin lửa. Chuyện đó
xảy ra trong quá khứ. Thế hệ của các cháu giờ đây có thể không
biết đi xin lửa là cái gì.
Sáng hôm nay hộp diêm của tôi hết rồi.
Buốt lạnh như trời cuối thu buốt lạnh.
Tác phẩm vẫn đang còn đó.
Tôi qua nhà láng giềng xin lửa.
Xin các bạn đưa tay nói thật.
Có phải tất cả chúng ta cuối cùng tin rằng.
Trong xóm ta thế nào cũng có người còn lửa.
Chúng ta hãy tin vào cái điều đó như một người tin vào lời ước
của họ.
Tôi biết có những nhà nghèo nhưng lửa hồng ngún cháy ngày đêm
trong bếp hồng âm ỉ.
Em hãy nhớ lời tôi căn dặn.
Một nắm rơm đặt vào đợi khói tỏa màu xanh.
Em nhìn xem như một hơi thở nhẹ của hồn tôi thôi cũng muốn gọi
về lửa đỏ.
Đi xin lửa thì mình phải biết cầm một nắm rơm. Tới bếp của
người ta, mình đừng có quấy động cái bếp vì người ta đang nuôi
lửa ở trong đó. Cầm nắm rơm của mình, dúi vào chỗ lửa trấu
đang còn cháy và đợi. Chừng hai ba chục giây, mình thấy khói
lên tức là biết rằng nắm rơm của mình đã được lửa bén vào rồi.
Mình chỉ cần thổi một hơi thở nhẹ là lửa cháy lên rồi lấy một
nắm rơm khác nắm lại, đem về thì nó tiếp tục cháy. Quý vị biết
rằng ngày xưa xin lửa là chuyện mỗi ngày. Lửa có hai thứ một
là lửa rơm hai là lửa trấu. Lửa trấu ngún cháy cả ngày đêm rất
lâu. Lửa rơm được ví cho tình yêu, cho tình. Lửa trấu tượng
trưng cho nghĩa.
Ân nghĩa là cái tiếp nối của chữ tình. Cái tình bắt đầu cho
khéo để từ từ nó đi tới cái nghĩa. Ân nghĩa là chất liệu nuôi
dưỡng một cặp vợ chồng cho tới khi đầu bạc và răng long. Nghĩa
là sự thực tập về tình yêu, mỗi ngày mình phải làm cho cái
tình của mình lớn lên và nó biến thành nghĩa. Mỗi ngày mình
phải xây dựng cái ơn và cái nghĩa. Mỗi lời nói mỗi cử chỉ săn
sóc đều tạo ra ơn và nghĩa hết. Chính cái đó là keo sơn, nó
giúp cho một cặp vợ chồng sống với nhau suốt đời. Tình bạn
cũng vậy, tình bạn thì không có sự cháy bùng, không có sự đam
mê như là tình yêu. Cho nên tình bạn nó dễ hơn nhiều. Nhạc sĩ
Trịnh Công Sơn đã nói rất rõ là tình bạn lâu dài bền chắc, nó
nuôi dưỡng mình nhiều hơn tình yêu. Vì vậy bí quyết là mình
phải biến tình yêu lúc ban đầu trở thành tình bạn. Hai người
ban đầu là hai người yêu nhưng mà từ từ sẽ trở thành hai người
bạn. Khi trở thành hai người bạn thì đó là tình yêu đang còn.
Còn nếu tình yêu không trở thành tình bạn được thì tình yêu sẽ
chết, sẽ không thành công. Mà sở dĩ tình yêu trở thành tình
bạn được là vì mình phát khởi được cái ơn và cái nghĩa. Ơn
nghĩa đó như đã nói ở trên, nó bắt đầu từ chỗ ý thức được rằng
tại sao giữa bao nhiêu người con trai người đó lại chọn mình,
nên mình biết ơn người con gái đó. Giữa bao nhiêu người con
gái đẹp mà mình chọn một người thôi thì cái đó là bắt đầu từ
chọn. Cái chọn này không phải là nhất thời, cái chọn này là
phải xãy ra trong một quá trình nào đó với trí tuệ của mình
chứ không phải chỉ với đam mê mà thôi. Nếu tình chỉ chỉ có đam
mê thì mình sẽ hối hận, phải có trí tuệ và phải biết lắng
nghe. Lắng nghe bạn bè, lắng nghe cha mẹ, lắng nghe các em của
mình. Tại vì họ cũng có cái thấy mà cái thấy của họ đôi khi
khách quan hơn mình. Mình đam mê rồi thì mình không còn thấy
được sự thật rõ ràng bằng những người khác.
Xin quý vị giúp dịch chữ nghĩa ra tiếng Pháp, tiếng
Anh. Nghĩa đi đôi với chữ ơn: Ơn nghĩa.
Khi thương thì ranh giới giữa cá nhân không còn nữa. Hai người
trở thành một. Mình không đi tìm cái hạnh phúc riêng của mình.
Hạnh phúc phải là hạnh phúc chung. Ở làng Mai mình nói hạnh
phúc chưa bao giờ là hạnh phúc của riêng một mình con, đó
là bài hát của sư cô Giải Nghiêm. Hạnh phúc hay đau khổ trong
tình yêu không còn là vấn đề riêng của một người nữa mà của cả
hai người. Đó là yếu tố thứ tư ( từ, bi, hỹ, xả ) của tình yêu
trong đạo Phật, tức là không phân biệt tôi khác, anh khác. Hai
người là một thôi. Cho nên không có chuyện ông ăn chả bà ăn
nem, ông đi tìm thú vui riêng của ông, bà đi tìm thú vui
riêng của bà. Cái vui của ông cũng là cái vui của bà.
Tuần thứ ba trong khóa tu, có một thiền sinh Tây phương hỏi
một câu rất đáng thương. Ông nói rằng, con khổ quá đi. Con
rủ nhà con đi tới khóa tu, bà không chịu ở, bà cứ đòi con phải
đi, bây giờ con phải làm sao. Thay vì nói rằng vì bà chưa
thấy được sự cần thiết của tu học thì tôi trả lời rằng tại vì
ông mà ra hết. Tại những gì bà thích ông đã không thích. Nếu
ông thích và ông yểm trợ bà những gì bà thích thì chắc chắn bà
sẽ thích cái ông thích. Sở dĩ bà đòi đi là vì ông không chú
trọng tới bà. Ông không để tâm tới, ông không hiểu được bà.
Những gì bà yêu mến, bà mong ước, ông không để ý tới. Vì vậy
cho nên bà cũng không để ý tới ông. Những thứ ông thích thì bà
ghét, những thứ ông ghét thì bà lại thích cho biết tay. Thường
thường nó xảy ra như vậy. Vì vậy vấn đề hạnh phúc cũng như khổ
đau trong tình yêu chân thật không còn là vấn đề của cá nhân
nữa mà là của chung. Chúng ta phải có thì giờ quan tâm.
|