Đạo
Phật trong âm nhạc Trịnh Công Sơn
Có
người phát biểu rằng, những bản nhạc của anh thường mang đậm triết
lý nhà Phật? Xin anh vui lòng cho biết ý kiến của mình. -
Tôi là một Phật tử ở trong một gia đình có tôn giáo chính là Phật
giáo. Từ những ngày còn trẻ tôi đã đọc kinh và thuộc kinh Phật. Thuở
bé tôi hay đến chùa vì thích sự yên tĩnh. Có những năm tháng nằm
bệnh, đêm nào mẹ tôi cũng nhờ một thầy đến nhà tụng kinh cầu an và
tôi thường đi vào giấc ngủ êm đềm giữa những câu kinh đó. Có thể vì
một tuổi trẻ đã có cơ duyên đi qua những cổng nhà Phật nên trong vô
thức, bên cạnh những di sản văn hóa Đông Tây góp nhặt được còn có
lời kinh kệ vô tình nằm ở đấy.
"Một cõi đi về" có thể nói là một bài hát thuyết phục được cả
hai "thế giới" trẻ và người lớn tuổi, xin anh cho biết về bối cảnh
để bài hát này ra đời. - Như tôi đã nói ở trên, thuở nhỏ tôi
thích đến chùa vì sự tịch lặng thanh khiết. Càng lớn tôi càng ít đi
chùa và gần đây hầu như không có nhu cầu đó nữa. Lý do đơn giản là
tôi đã may mắn tìm thấy được sự yên tĩnh đó ở trong bản thân mình.
Vì thế khi viết bài hát "Một cõi đi về" và nhiều bài tương tự như
thế, tôi không phải nhờ đến một bối cảnh ngoại giới nào cả. Đó chỉ
là một bài thơ nhỏ tôi muốn hát về một cảnh giới mà trong mỗi người
ai cũng có. Từ hư vô đến với cuộc đời. Và từ cuộc đời trở về lại với
hư không. Đi-về là một lộ trình quen thuộc của cuộc sống mà ai cũng
phải trải qua. Đó là một trò chơi vừa vui thú vừa ngậm ngùi mà tạo
hóa đã bày ra cho con người và cho cả vạn vật. Một người bạn thân là
nhà văn khi nghe bài này đã nói với tôi : nghe bài này mình cảm thấy
không còn sợ chết nữa. Đó chỉ là một ý kiến. Điều tôi thành thật rất
vui là giới trẻ có vẻ cũng thích bài hát này. Tôi rất muốn nghe
những ý kiến của họ.
Anh có thể cho biết những kinh nghiệm của mình về Phật giáo?
Một tôn giáo như thế nào? Đặc biệt là trong lĩnh vực văn học nghệ
thuật hay âm nhạc v.v... - Không hiểu sao, những năm gần đây
tôi thường nghĩ về Phật giáo như một tôn giáo mang nhiều tính chất
hiện sinh nhất. Bắt đầu bằng chữ sát na, một đơn vị thời gian siêu
nhỏ. Phải biết sống hết mình trong mỗi sát na của thực tại. Từ mỗi
cái ăn, cái uống, cái đi đứng, nằm ngồi. Không làm công việc này mà
nghĩ đến công việc khác. Với tôi đó cũng là Thiền, là một cách sống
đích thực. Tôi vẫn tiếp tục thực tập cách sống như thế hàng ngày.
Tôi đang cố gắng quên Phật giáo như một tôn giáo. Tôi muốn đó là một
thứ triết học siêu thoát mà ai cũng cần phải học, ngay cả những
người thuộc tôn giáo khác. Mỗi người phải nỗ lực để xây dựng cho
bằng được một ngôi chùa tĩnh lặng trong lòng mình và nuôi lớn Phật
tính trong chính bản thân thành một tượng đài vững chắc. Nó sẽ giúp
cho ta nhìn thế giới khác đi, nhìn cuộc sống khác đi. Với tôi Phật
giáo là một triết học làm cho ta yêu đời hơn chứ không phải làm cho
ta lãng quên cuộc sống.
Anh có hành Thiền mỗi ngày không? Và thường anh bằng cách nào
để vươn đến đỉnh cao trong hứng cảm sáng tác? Đạo Phật có giúp gì
việc đó không?. - Tôi có cách hành Thiền riêng. Không có giờ
giấc nhất định. Và thậm chí cũng không nghĩ là mình đang làm công
việc Thiền. Đó chỉ là một cách sống. Và sống Thiền trong mỗi sát na.
Ngồi trước một ly rượu hay trước một nhan sắc cũng vậy. Điều này hơi
vi phạm giới luật Phật giáo nhưng tôi là kẻ trần tục nên cứ tự cho
phép mình như thế. Vả lại có nhiều con đường dẫn đến với Phật như gõ
mõ tụng kinh, thắp hương cầu nguyện, tại sao tôi lại không dùng một
phương tiện quen thuộc và gần gũi với mình nhất là ly rượu? Hơn nữa
tôi không quan niệm tìm đến với Phật mà là trở về với Phật tính
trong cõi riêng mình. Đó là quê hương, là chiếc ngai Phật. Tôi ngồi.
Phật sẽ tràn ngập tôi và tôi sẽ tràn ngập Phật. Như một cơn lũ dũng
mãnh đầy phù sa, mang theo trong nó những gì có thể nuôi dưỡng được
cho một cõi "Ngộ" ra đời. "Thấy" và "Biết" và từ đó làm nảy sinh một
nụ cười tủm tỉm, một thoáng cười "hàm tiếu" mà La Joconde của
Léonard de Vinci mới có thể trong muôn một so sánh được.
Cuối năm 1995 tôi có viết được một bài hát mà tôi rất thích và bạn
bè ai cũng thích. Đó là bài "Sóng về đâu". Bài này lấy cảm hứng từ
câu kệ : "Gaté Gaté. Paragaté. Parasamgaté. Bodhi svaha". Tôi đang
đi tìm một cách biểu hiện mới. Muốn vậy, khi sáng tác, tôi phải lãng
quên hiện hữu này để đi vào một thực tại, một thực tại phiêu bồng, ở
đó không có những xung đột trần tục của chữ nghĩa và những lý luận
ngõ cụt không đâu. Tôi đang tập hành Thiền về sự lãng quên. Lãng
quên những gì không cần thiết cho đời và cho chính bản thân mình.
Câu hỏi cuối cùng : "Làm sao em biết bia đá không đau, ngày
sau sõi đá cũng cần có nhau" Anh có thể cho biết sự đồng cảm, cảm
thức của mình khi hát lên điều đó?. - Mỗi sự vật, mỗi đồ
vật, dù nhỏ dù lớn đều có hai giá trị. Valeur en soi và valeur pour
soi. Tôi nhìn viên sõi từ ngày này qua tháng nọ và bỗng dưng tôi có
cảm giác là nó cũng có một thân phận và một nỗi buồn vui riêng của
nó. Tôi là hạt bụi và nó là viên sõi có khác gì nhau đâu. Nếu tôi có
thể buồn vì một đóa hoa tàn thì vì sao tôi không thể cám cảnh vì một
viên sỏi lẻ loi này không có một viên sõi khác nằm cạnh bên.
Thích Tâm Thiện (thực hiện)
