Có những địa danh, khi nhắc đến, làm tim óc bồn chồn và hoang
mang nhắc lại một thời gian không gian nào đó đã khuất nhưng còn
âm hưởng. Hà Nội trong thơ Hoàng Anh Tuấn, trong nhạc Hoàng
Dương ; Sài Gòn trong thơ Nguyên Sa, trong nhạc Nguyễn Đình
Toàn. Hà Nội trong tùy bút Mai Thảo, hay hồi ức Vũ Bằng; Sài Gòn
trong truyện ngắn Tạ Tỵ, hay tùy bút Võ Phiến…
Những người ly xứ tha hương, khi thời tiết thay đổi, nghe như
trong hồn âm vang những ngọn sóng, của một ngày động biển. Người
Việt Nam, trong cuộc sống đã sẵn những buổi ra đi. Từ năm di cư
đến ngày di tản, biết bao nhiêu tâm hồn mang nặng những nỗi niềm
của cả một thời thế dông bão. Thơ, văn, nhạc, chuyên chở tâm sự
thời đại. Những câu văn, những lời thơ, những ý nhạc phản ánh
những cuộc sống cực kỳ đặc biệt của một dân tộc đã quá quen với
chiến tranh, khói lửa và tang tóc…
Sài Gòn, sau năm 1975. Hà Nội, sau năm 1954. Những thành phố của
hoài niệm trong thời gian ấy. Năm 1954, hàng triệu người rời bỏ
miền Bắc xuôi nam tìm tự do, cuộc di cư vĩ đại của những người
ghê sợ Cộng sản. Năm 1975, Cộng sản chiếm toàn bộ đất nước. Hàng
trăm ngàn người di tản ra ngoại quốc sau đó đến từng đợt vượt
biển của hàng triệu người. Không gian, thời gian, của những biến
cố kể trên, đã thành môi trường và động lực thúc đẩy văn nghệ sĩ
để tạo thành những tác phẩm văn chương hay âm nhạc phản ánh tâm
tình thời đại. Một giòng nhạc hoài niệm kéo dài suốt nửa thế kỷ
đã cho chúng ta những bản nhạc để đời. Những bản nhạc mà tuổi
thọ của nó dài hơn tuổi thọ của chính tác giả sáng tạo ra nó.
Nhạc sĩ có khi khuất bóng từ lâu, nhưng nhạc phẩm vẫn còn sống,
còn được hát và còn được thính giả nghe và hâm mộ. Qua một thời
gian, qua sự đãi lọc, bản nhạc có thể tồn tại được phải có sức
lôi cuốn từ ngôn từ và điệu nhạc. Và nhất là, phù hợp với tâm tư
của từng thời kỳ, của hoàn cảnh mỗi người khi nghe âm điệu ấy.
Với tôi, có những bản nhạc là một phần đời sống tôi. Những bản
nhạc, nhắc lại một tháng ngày đã qua. Nghe nó, như sống lại một
quá khứ. Thuở đó, là kỷ niệm. Thuở đó, là cái tôi riêng trải dài
theo những đoạn đời. Có khi, tưởng quên lãng nhưng lại chợt về
trong ký ức. Có người bạn, anh Trần Thăng, một người sản xuất
nhiều băng nhạc và video nổi tiếng mang tên trung tâm Asia, Dạ
Lan, Mây, đã chê tôi là “ông chỉ thích những bản “antique” không
mà chẳng để ý gì đến những bản nhạc mới sáng tác, mọi người đều
như thế thì âm nhạc sao phát triển được“. Tôi chỉ cười nhưng
thầm nghĩ, ừ, tôi chỉ thích những gì hợp với tôi bất kể là nhạc
thính phòng hay nhạc đại chúng, nhạc cũ hay nhạc mới nhạc trẻ.
Tôi có những băng nhạc thật cũ, âm thanh nghe nhiều quá thành rè
rè mà tôi vẫn giữ lại. Và, nếu có ai có những bản nhạc cũ mà tôi
thích ấy, tôi thu lại để nghe. Tính khí ấy có lẽ cũng không hay
lắm, nhưng đã quen nết rồi, biết làm sao. Nhiều khi, tôi nghe
nhạc trong vô thức, lúc đọc sách, lúc lái xe hay cả những lúc
đang chập chờn giấc ngủ. Cái cung cách nghe nhạc mà như không
nghe nhạc ấy có lẽ không phải là của một người thành thạo về âm
nhạc. Nhưng đó cũng là một phần đời sống của tôi, dù chỉ là một
phút một giây. Tôi sống một phút. Cũng như tôi cảm âm nhạc một
giây, mặc dù bằng hai lỗ tai “điếc nhạc”…
Năm 1954, gia đình tôi di cư vào Nam. Đang học tiểu học, lạ
người lạ cảnh, tâm tư như tờ giấy trắng, nhưng tôi vẫn nhớ như
in bài hát mà tôi đã gân cổ hát trong giờ sinh hoạt học đường.
Lúc ấy, hào hứng tin tưởng xiết bao. Bản nhạc “Về miền Nam“ của
Trọng Khương nhắc lại tôi ngày thơ ấu:
“Đứng vùng lên nào bao thanh niên yêu nước
Hướng về đây miền nam thân yêu nắng sáng
Theo vết chân người xưa ta tiến lên đường đi
Bao nắng mưa sương gió nào ngại chi.
Sông nào cắt đứt đôi nơi
Sông nào xé nát tim tôi
Sông nào bóp chết thương yêu Việt nam ơi !“
Bài hát ấy, với tôi, tự nhiên nhắc và nhớ đến những khuôn mặt ấu
thơ. Những cô giáo, thầy giáo khai tâm tuổi nhỏ. Cùng với ngôn
từ và điệu nhạc, là bước chân trở về. Đó, lãnh địa thiêng liêng
của đời người, mà dần dần thời gian đi qua, in sâu trên tiềm
thức. Đất nước mới, mở ra những lạc quan, như tuổi xanh ngây thơ
nhưng thật nhiều ước vọng… Bài hát như một dây chuyền để bắt đầu
cho một chuỗi liên tưởng. Vô tình, bài hát như một contact để mở
một mạch điện cho khúc phim đời sống riêng tôi.
Nhưng những bài hát khác, thường là những nỗi buồn, ngâm ngùi
hướng vọng về chốn quê xa. Hàng trăm ca khúc có chung giòng
nhạc. Không phải chỉ với bài hát ấy, mà còn nhiều bài hát khác,
nhiều phim truyện khác, nhắc nhớ lại thời kỳ đặc biệt của đất
nước. Một cách khái quát, theo bài thuyết trình “Love and
Longing at the Border : Songs On Both Sides of the 17th
Parallel” của Jason Gibbs trong seminar của Popular Culture
Association tại thành phố San Antonio, tiểu bang Texas thì có
tới 18 ca khúc của những người di cư nhớ về quê hương cũ đã xa.
Như : “Bắc Một Nhịp cầu“ của Hoàng Trọng, lời Hồ Đình Phương,
“Biệt Hải Phòng”, của Phó Quốc Thăng, “Chờ Anh Em Nhé”, của Xuân
Tiên, lời Nhật Bằng, “Chuyến Đò Vĩ Tuyến“ của Lam Phương, “Giấc
mơ Hồi Hương” của Vũ Thành, “Hận Ly Hương“ của Anh Hoa va Ngọc
Lang, “Hướng về Đất Bắc“ của Phó Quốc Thăng, “Hướng Về Hà Nội“
của Hoàng Dương, “Lá thư gửi mẹ” của Nguyễn Hiền, lời Thái Thảo,
“Mộng ngày hồi hương”, của Hoàng Trọng, Hồ Đình Phương, “Sầu Ly
Hương” của Lam Phương, “Thu Ly Hương” của Nhật Bằng và Đan Thọ,
“Tình Cố Đô” của Lam Phương lời Mạnh Thương, “Về Bến Xưa“ của
Nguyễn Hiền, lời Thiện Huấn, “Vọng Cố Đô” của Đan Thọ Nhật Bằng,
“Xa Quê Hương” của Đan Tho, Xuân Tiên, “Xuân ly Hương” của Phó
Quốc Lân.. Nhưng danh sách ấy chưa đầy đủ lắm, còn thiếu một
cách đáng kể : “Mưa Sài Gòn, Mưa Hà Nội” của Phạm Đình Chương,
thơ Hoàng Anh Tuấn, “Mùa Hoa Nở “ của Cung Tiến,…
Trong những bài hát ấy, Hà Nội như một hình tượng của nhung nhớ.
Thành phố ấy, phải rời bỏ đi xa với nỗi đau đớn tận cùng. Hà nội
ơi! Có phải là tiếng kêu thảng thốt của trái tim vỡ vụn. Không
phải với tôi mà chung của rất nhiều người, Hà Nội thành thánh
địa của hồi tưởng. Lúc học trung học, hai thành phố gợi cho tôi
nhiều ấn tượng và mê đắm nhất là Paris và Hà Nội. Lúc đó, tôi
chỉ mong có ngày đặt chân đến. Paris của cậu bé Vincent trong
sách “Cours De Langues et de Civilisations“ của giáo sư Mauger
mở ra biết bao nhiêu ảnh tượng kỳ thú. Còn Hà Nội, là “Đêm Giã
Từ Hà Nội“ của Mai Thảo, là “Ung thư” của Thanh Tâm Tuyền, hay
nhạc “Hướng Về Hà Nội“ của
Hoàng Dương:
“Hà Nội ơi! Những ngày vui đã ra đi
Biết người còn nhớ nhung chi,
Hết rồi giây phút phân ly
Hà Nội ơi, dáng huyền tha thướt đê mê
Tóc thề thả gió lê thê
Biết đâu ngày ấy em về”
Không gian xa cách ngàn trùng. Thời gian chia ly vời vợi. Đời
sống bỗng lênh đênh chia hai giữa buồn nhớ và hy vọng. Sẽ có một
ngày trở về, có phải ?. Nhưng cuộc sống như giòng nước trôi đi
lạnh lùng. Xa xứ và ly hương, như dòng sông Bến hải chia đôi đất
nước.
Phạm Đình Chương phổ nhạc thơ Hoàng Anh Tuấn : “Mưa Sài Gòn, Mưa
Hà Nội”, một bài hát mà mỗi khi người di cư nghe lại quặn đau:
“Mưa hoàng hôn trên thành phố heo may vào hồn
Thoảng hương tóc em ngày qua
Ôi người em Hồ Gươm về nương chiều tà
Liễu sầu úa thềm cũ nằm mơ hiền hòa
Thương mầu áo ngà
Thương mắt kiêu sa
Hiền ngoan thiết tha…”
Và, rồi còn nhiều nữa. “Chuyến
đò vĩ tuyến“ của Lam Phương,
“Đêm nay trăng sáng quá anh ơi,
sao ta lìa cách bởi dòng sông bạc hai màu…”,
“Bắc một nhịp cầu“ của Hoàng Trọng, lời Hồ Đình Phương
”Lạnh lùng phương Nam mơ bóng cây xanh ven hồ.
Ngậm ngùi phương Bắc trông lúa xa xăm mong chờ.
Vì một dòng sông xóa mờ. Tình đời lìa đôi bến bờ…”,
”Vọng Cố Đô” của Đan Thọ và Nhật Bằng
“Hà Nội ơi! Xa cách muôn trùng dương.
Những lúc sương chiều xuống.
Tìm đâu bóng Hồ Gươm lòng bao mến thương..”,
“Mùa Hoa Nở “ của Cung Tiến
“Chiều mưa thương nhớ đến bao giờ.
Đường về nẻo Bắc xa mờ, mơ hồ.
Đàn chim gieo thương nhớ.
Câu tiếng nước nhà …”
… Những bản nhạc ấy, trôi theo giòng sông âm nhạc và liên tiếp
nhau để thành một thời đại hoài niệm, mà tiếng kêu tha thiết
vẳng lên từ nơi chốn đã vời xa: Hà Nội. Tiếng hát, lời ca, không
còn đơn thuần là ca khúc mà đi xa hơn, để thành chia sẻ, kỷ niệm
của một phần của đời người. Bao nhiêu năm, với bao nhiêu ban
nhạc thính phòng hoặc đại chúng, được trình diễn từ những ca sĩ
tuyệt vời, những bản nhạc ấy vẫn sống, từ thời hòa bình tạm thời
đến cuộc chiến khốc liệt. Mấy chục năm, vẫn không phai cảm xúc
trong lòng khán thính giả…
Năm 1975, cơn hồng thủy lại đến với dân tộc Việt nam. Đất nước
thống nhất, hòa bình nhưng trại tù mở ra khắp nước. Kinh tế lụn
bại, chính tình hà khắc,dân chúng đói khổ. Rồi đánh tư sản, rồi
vơ vét tiền của người dân khiến hàng triệu người bỏ xứ ra đi tìm
đất sống. Những chuyện phim như Chúng Tôi Muốn Sống, Đất Lành,..
bỗng thành hiện thực. Và, giòng nhạc hoài niệm lại tiếp nối. Tâm
tư, nỗi niềm của thế hệ, của thời đại lại phản ánh rõ nét. Ở hải
ngoại, ngóng về quê hương, về Sài Gòn với tấm lòng tan nát. Nốt
nhạc lời ca thành tiếng vọng gửi về qua khoảng cách của hai bờ
đại dương.
Không phải chỉ những nhạc sĩ hải ngoại mới viết nhạc hoài niệm
xa xứ mà những người viết nhạc còn ở trong nước cũng sáng tác
trong tâm cảm như vậy. Sài Gòn, sao khi nhắc đến toàn là chia
ly, vĩnh biệt. Nguyễn Đình Toàn, khi còn ở trong nước đã viết
“Nước Mắt cho Sài Gòn” :
“Sài Gòn ơi! Ta mất người như ngươpì đã mất tên
như giòng sông nước quẩn quanh buồn
như người đi cách mặt xa lòng
Ta hỏi thầm em có nhớ không?
Sài Gòn ơi! Đến những ngày ôi hè phố xôn xao
Trong niềm vui tiếng hỏi câu chào
Sáng đời tươi thắm vạn sắc màu
Nay còn gì đâu…“
Bài hát ấy, bị một nhà văn trong nước mỉa mai rằng “là một bản
nhạc cay cú về một thành phố mất tên”. Ông ta quên rằng Sài Gòn
đã thành tên của một lãnh tụ công sản đầy tội ác : Hồ chí Minh.
Nhưng ai biết được chuyện dâu biển, những tên như Stalingrad,
hay Leningrad ở Nga Xô Viết đã trở lại tên thành phố cũ thuở
trước. Sài Gòn vẫn mãi là Sài Gòn.
Và, tôi không phải là một người thông hiểu về âm nhạc lắm nhưng
cũng đã nghe nhiều bản nhạc với chủ đề hoài nhớ quê hương và
khát vọng sẽ trở về khi đất nước tự do dân chủ. Như “Sài Gòn
niềm nhớ không tên“ của Nguyễn Đình Toàn, “Sài Gòn ơi vĩnh
biệt“, “người di tản buồn” của Nam Lộc,, “Đêm nhớ về Sài Gòn”
của Trầm Tử Thiêng, “Thương nhớ Sài Gòn” của Phạm Duy, “Đêm nhớ
trăng Sài Gòn“, thơ Du Tử Lê, nhạc Phạm Đình Chương, “Khi xa Sài
Gòn“, thơ Kim Tuấn, nhạc Lê Uyên Phương, ”Cho một thành phố mất
tên”, thơ Hoàng ngọc An, nhạc Phạm Đình Chương, “Sài Gòn cảm
khúc“ của Trần Chí Phúc,…
Tôi yêu những bản nhạc nói giùm tôi những tâm tư và ước vọng. Độ
chừng, nhiều người cũng giống tôi. Tôi chỉ yêu và thích chứ
không đặt tiêu chuẩn hay dở. Có những khi, nghe những bản nhạc
cũ, lại bồi hồi. Xốn xang. Tôi biết chắc một điều có những bản
nhạc đã cùng sống và cùng thở với tôi trong chung một cuộc nhân
sinh. Đâu có thể nào có ai mang cắt đi một phần tâm linh được….
Như mang xóa bỏ đi những bài hát hoài niệm yêu quê hương của
thời đại tôi, dân tộc tôi… Dù, kẻ đó là những người của chế độ
ngụy tín Cộng sản hiện hữu. Những bài hát ấy, có phải là bằng
chứng cho một quãng thời gian đầy biến cố tang thương đau đớn.
Chia ly, hận thù, giết chóc, chuyện quê hương,đất nước tôi….
|