Một trong 4 tập truyện ngắn của Dương Nghiễm Mậu vừa được
NXB Văn Nghệ và PNC tái bản.
|
Khoảng thập niên 60-70, thực sự đã có những luồng gió mới thổi
tới trong văn học nghệ thuật miền Nam. Giữa người đọc và người
viết hình như chung một ý hướng là làm mới lạ văn chương, để
khác đi với thời trước, thời tiền chiến và thời của Tự Lực Văn
Đoàn. Những tác giả trong những tác phẩm của mình và các tạp chí
văn học đã cố gắng trong nỗ lực ấy. Người viết mang những trào
lưu tư tưởng triết học tây phương mà trong đó những tư tưởng
hiện sinh là một.
Trong khi đó, người đọc, phần đông trẻ tuổi là sinh viên học
sinh hoặc những người lính chưa có nhiều năm quân ngũ, cũng theo
dõi một cách hào hứng những trào lưu tư tưởng có khi trở thành
thời thượng.
Khi ấy, chiến tranh bắt đầu có những ảnh hưởng sâu sắc đến mọi
người. Cuộc sống không những chỉ phi lý, bi đát trong triết
học trong văn chương mà còn phi lý và bi đát thực tế của con
người. Thời thế tạo ra những bi thảm do con người tạo ra cho con
người và đôi khi do chính mình tạo ra cho mình bởi sự dằn vặt
nội tâm, bởi sự cố nhận diện mình là ai trong cái sương mù của
cuộc đời, trong những điều tương phản cực dộ với nhau.
Một người viết, có phong thái riêng,
có cá tính riêng, của tuổi trẻ cô đơn, của lòng phẫn nộ trước
những phi lý của cuộc sống, là nhà văn Dương Nghiễm Mậu. Hình
như, ông đi một mình một đường trên con đường văn chương của
mình. Tiểu thuyết của ông, những nhân vật bàng bạc những nét
hiện thực nhưng lại xa lạ và khó kiếm tìm trong cuộc sống hiện
hữu. Không gian, thời gian, cũng mờ ảo không xác định, như một
cõi sống nào, có không lẫn lộn và con người là thực thể chất
chứa đầy những đối nghịch lẫn nhau. Nhân vật của ông, luôn xưng
tôi ở ngôi thứ nhất, để như một cuộc độc thoại, để cái “ tôi “
của tác giả nhòa nhạt vào cái “ tôi “ của từng nhân vật.
Xuất hiện trong một trường hợp đặc biệt với truyện ngắn “Rượu
chưa đủ” coi như là một khám phá tài năng mới của nhà văn Mai
Thảo trên tạp chí Sáng Tạo.
Ông
đã tạo cho mình một chỗ ngồi riêng, một chỗ ngồi mà sau này,
gần nửa thế kỷ, sau bao cuộc đổi thay, sau những biến cố chính
trị, vẫn được xác định như một nhà văn có đóng góp vào gia tài
văn chương của dân tộc. Tự Điển Văn Học, in trong thời của chế
độ đã bắt giam ông với tội danh là văn nghệ sĩ, trong ấn bản mới
nhất có viết về Dương Nghiễm Mậu:
“Dương Nghiễm Mậu là một trong những nhà văn Việt Nam thế hệ
60-70 đã đào rất sâu vào bản chất của cuộc hiện sinh con
người.. Ông đứng riêng một cõi, dường như không có bạn đồng
hành, và đã tạo được một lối cấu trúc về truyện ngắn, truyện dài
nằm trong nhân sinh quan bao quát của triết học hiện sinh và vô
thần..”
Jason A. Picard, của đại học UC Berkeley trong bài ;
”Poisoned Water : Vietnamese Youth in the Works of Duong Nghiem
Mau“ ( “Nước Độc: Tuổi trẻ Việt Nam trong tác phẩm Dương Nghiễm
Mậu”) có viết lời mở đầu bài essay của mình:
“Vào năm 1954 hàng triệu người Việt ở
miền Bắc di cư xuôi nam theo giải pháp của Hội Nghị Geneve.
Trong làn sóng người tị nạn ấy có một cậu trai trẻ mười tám
tuổi, Duong Nghiễm Mậu. Hơn bốn năm tiếp theo ông đã di
chuyển từ thành phố này sang thành phố khác: Huế, Nha Trang và
Sài Gòn trong thời kỳ chính thể Việt Nam Cộng Hòa mới thành
lập. Kinh nghiệm của ông là của một người tị nạn di cư, đã
trải qua thời niên thiếu trong cuộc chiến Đông Dương lần thứ
nhất và cuộc đời ông là của một người trẻ trưởng thành ở giữa
những trạng thái căng thẳng chính trị càng ngày càng tăng ở
miền Nam bắt đầu thành những phóng ảnh và luận đề cho những
truyện ngắn và tiểu thuyết của ông. Nhân vật chính của Dương
Nghiễm Mậu là những người tuổi trẻ Việt Nam vật lộn với những
biến cố của xã hội thay đổi cũng như những xung đột giữa người
với người và người với chính nội tâm của hắn
Bài viết sẽ nhắm thử nghiệm những tác phẩm của một tác giả
trong những tác giả danh tiếng nhất của miền Nam Việt Nam :
Dương Nghiễm Mậu. Khởi từ những kinh nghiệm bản thân và sự lưu
tâm đến văn hóa của tuổi trẻ, ông đã mở những cánh cửa để độc
giả nhìn thấu vào tuổi trẻ miền Nam Việt Nam trong những thập
niên 1950,1960, 1970. Tuổi trẻ ấy tham dự trong vai trò của vở
kịch lịch sử bi đát của một thời kỳ nhưng họ đã bị quên lãng
trong chữ nghĩa. Sự khám phá của tôi từ tác phẩm Dương Nghiễm
Mậu sẽ cung cấp nhiều hiểu biết thực thể về Việt Nam Cộng
Hòa, trong văn học và trong văn hóa tuổi trẻ nữa..”
Khởi viết từ năm 1957, đến năm 1975, ông đã hoàn tất rất nhiều
tiểu thuyết, truyện ngắn, ký sự. Truyện ngắn như : Cũng Đành,
(1963), Đêm
(1965), Đôi Mắt Trên Trời
(1966), Sợi Tóc Tìm Thấy
(1966) Nhan Sắc
(1966), Kinh Cầu Nguyện
(1967), Ngã Đạn
(1970), Cái Chết Của..
(1971). Truyện dài như: Gia Tài Người Mẹ
(1964), Đêm Tóc Rối
(1965), Tuổi Nước Độc(
1966), Phấn Đấu (1966),
Ngày Lạ Mặt
(1967), Gào Thét (1969), Con Sâu
(1971). Ký sự như Địa Ngục Có Thật
(1969),
Quê Người (1970)..
Một tác phẩm đoạt giải thưởng Văn Chương Toàn Quốc năm 1964 là
truyện dài Gia Tài Người Mẹ. Gia tài rách nát của Mẹ Việt Nam
đầy chia rẽ và hận thù.
Những nhân vật :u già, người mẹ, bốn đứa con tên Thạch, Nhược,
Nhẫn, Tuấn, có mặt trong những hoàn cảnh nghiệt ngã kể chuyện
về mình với cái chủ quan và nhìn sự kiện theo cách bóp méo để có
phần lợi cho mình. Gia tài là một căn nhà đổ nát trống trơn
chẳng có ý nghĩa thực tế nào nhưng là mục đích của những cuộc
tranh dành, gấu ó. Cái gia tài ấy, có phải liên tưởng đến những
quốc gia nhược tiểu, khốn khó bị chia rẽ bởi các đại cường và
lao mình vào những cuộc chiến ủy nhiệm làm người lính đánh thuê
để phần thưởng là những đổ nát hoang tàn cho cả dân tộc. Người
mẹ, yếu ớt về thể xác và tan nát về tâm hồn có hai đời chồng ở
hai vị trí chống đối nhau ở hai chiến tuyến nhưng đều bị hy
sinh để lại cho người vợ những đứa con hai dòng máu. Người chồng
đầu thì bị chết trong tù còn người thứ hai thì bị lính lê dương
giết chết trước khi hãm hiếp người vợ. Cuộc hãm hiếp ấy tạo ra
đứa con lai là Nhẫn, kết quả của những oan khiên của những tình
thù quấn quít với nhau. Mỗi nhân vật kể chuyện mình, khi độc
thoại, khi đối thoại, trong cái chủ đích trình bày cho được cái
số phận của mình. Thân phận của Nhẫn, một đứa con hoang, ra đời
trong cái nghiệt ngã của một xứ sở chiến tranh luôn luôn bị dằn
vặt bởi những mặc cảm đeo đẳng suốt cả đời. Hãy nghe Nhẫn trong
vai trò của tôi ngơi thứ nhất thố lộ:
”Tôi là giọt máu của một kẻ thù trong gia đình này. Kẻ thù đó là
bố tôi, nhưng có thực bố tôi là kẻ thù đích danh không?
Tôi nghĩ bố tôi không bao giờ lại thế. Bố tôi cũng chỉ là một
nạn nhân, một kẻ đánh mướn mang bản án tù đầy chung thân không
sao gỡ được với thân phận nhược tiểu ốm o gầy yếu trong thực tại
nhân loại. Bố tôi còn sống hay đã chết rồi ? Sống hay chết số
phận những người đồng loại với bố tôi đều không thay đổi.“
Nhẫn là kết quả của sự oan nghiệt, của người mẹ mang thai của
một kẻ hãm hiếp mình để đứa trẻ lớn lên với nỗi day dứt của đứa
trẻ ra đời ngoài ý muốn và chịu đưng tất cả những
ghẻ lạnh của người chung quanh. Còn nỗi niềm nào quay quắt đau
xót hơn khi Nhẫn cứ dầy vò với ý nghĩ :
” tôi là điều để các anh tôi nhớ rằng chính mẹ tôi đã bị nhục
nhã khốn khổ, bố họ đã bị giết, kẻ giết đó chẳng phải ai xa al
mà chính là bố tôi..” Nhẫn đã tự tử nhưng vẫn sống để có mặt
trong một tấn bi kịch của một xứ sở đầy những cuộc chém giết
phân tranh.
Gia Tài Người Mẹ là một cái nhìn trở lại lịch sử, để ở đó, vượt
lên thành
một tấn thảm kịch biểu hiện cho cả một thời kỳ nhân loại. Phân
hóa, tranh giành, cướp lấy một phần gia tài đang đổ nát, để mọi
người trong gia đình thành kẻ thù lẫn nhau. Người mẹ lả dần đi
trong những viễn tượng vô cùng
thẳm đen, những đứa con không thèm nhìn mặt nhau, hầm hè trong
sự đấu đá giành giạt để mong cướp cho mình những gia tài trống
rỗng đổ nát. Trong khi đó, ở ngoài, những kẻ lạ mặt hung hãn
đang chờ để cướp tay trên.
Sống trong một xã hội chiến tranh đầy nghịch cảnh, con người
không những phải chiến đấu với người ngoài mà còn phải phấn đấu
với chính mình. Trong tác phẩm này, Dương Nghiễm Mậu đã nêu ra
mọt ý tưởng : đừng trách người hãy trách mình. Bởi vì mình phân
hóa giành giật với nhau nên kẻ thù bên ngoài
mới lợi dụng được để gây hoang tàn đổ vỡ cho dân tộc.
Gia tài Người Mẹ không phải là một tác phẩm phản chiến. Tác giả
chỉ nêu ra một biểu tượng và không có tham vọng đặt ra những
phương cách giải quyết. Thực tại của đất nước đã được nhìn ngắm
với con mắt sắc sảo muốn đi sâu vào trong nội tâm con người và
với một thái độ thật rõ ràng. Đó chẳng phải những lời kêu than,
chẳng phải là những lời chạy tội như lời nói và thái độ của
những nhân vật trong truyện. Gia Tài Của Mẹ là của ngôn ngữ văn
chương muốn đi sâu vào sự phức tạp của cuộc sống của một đất
nước chiến tranh. Từ những nhát dao sắc bén giải phẫu, chúng ta
thấy được những cục u ung thư ăn ruỗng trong tâm cảm con
người...
Năm nay,
2007, nhà xuất bản Phuơng Nam ở trong nước đã in lại bốn tác
phẩm của Dương Nghiễm Mậu là bốn tập truyện ngắn Đôi Mắt Trên
Trời, Nhan Sắc, Cũng Đành và Tiếng Sáo Người Em
Út.
Những Tác phẩm này đã gây xôn xao dư luận, người tán đồng kẻ
phản đối chê trách ở trong nước.
Tập truyện Đôi Mát Trên Trời do nhà xuất bản Giao Điểm in năm
1966 được tái bản đáng kể nhất là Bộ ba Mậu truyện : Lấy Máu,
Những Chuột, Và Rệp. Trong đó những cuộc sống giữa người và vật
cùng ở trong một mức độ bi thảm nên rất nhiều điểm tương
đồng. Chính vì những truyện này nên có cô giáo Lê Anh Đào đã
phản đối nhà xuất bản Phương Nam cho rằng đọc sách Dương Nghiễm
Mậu là thú vật hóa con người và lưu manh hóa hình tượng văn học.
Truyện Lấy Máu kể lại một câu truyện của một đứa bé phải chịu
làm dụng cụ để quảng cáo cho món thuốc cao của Năm Sài Gòn.
Hắn rạch tay thằng bé rồi dùng cao dán lại để quảng cáo cho món
thuốc cao Giang Đông. Thằng bé dùng máu của mình đổi lấy miếng
ăn nhưng dần dần hết cả máu, khi rạch ra thì chỉ còn rỉ vài
giọt và những vết khứa khác thì mưng mủ hôi thối. Rốt cuộc thì
cái trò quảng cáo lường gạt ấy cũng không mà mắt được ai và cái
trò mãi võ ấy trở thành một trò múa rối không có khán giả.
Truyện mô tả với giọng văn bình thản biểu lộ tính bình thản
không cảm xúc của con người trước nỗi đau đớn của người
khác. Trong một xã hội mà đau khổ là chuyện bình thường, con
người thường lạnh lùng và vô cảm đến mức trơ trơ như gỗ đá…
Truyện Những Chuột kể lại cuộc sống giữa Lão chệt, đàn chuột
và con chó. Trước đây lão có ba chuồng nuôi chuột để thằng Lai
con lão chở lên sài Gòn cho mấy quán nước làm xíu mại. Nhưng
rồi thằng Lai cuỗm đi con Xiềm của lão và không về nữa nên nhà
lão không còn ai lui tới. Lão sống với đàn chuột, vừa là bạn vừa
là thức ăn cho lão sông. Đến một ngày có một con chó là người
khách lạ đến ở. Rồi đến khi đàn chuột bị vắng đi và lão Chệt
nghĩ rằng con chó có thể ăn tươi nuốt sống lão nên bất ngờ hạ
thủ con chó rồi moi gan nướng ăn và uống máu của chó còn xác thì
mang bỏ ra giữa nhà để đàn chuột sâu xé. Vìa ngày sau, ở xóm ấy
có nhiều người chết vì bệnh dịch hạch.
Chệt, chó, chuột, cùng một vần mẫu tự, cùng có những đặc tính
giống nhau của một cuộc sống phải giết nhau để sống còn. Lão
chệt là biểu tượng của con người tha hóa, khôn ngoan thủ đoạn
hơn con chó và cũng dữ dằn hơn loài chuột là một biểu tượng tàn
ác, nguy hiểm hơn cả bệnh dịch đã giết hại bao nhiêu người.
Truyện Và Rệp là một cuộc đối đầu giữa ông Tư và loài rệp.
Một cuộc chiến dai dẳng dù ông Tư có thuốc DDT làm vũ khí để
diệt trừ. Chỉ được một thời gian ngắn rồi rệp lại sinh sản trở
lại. Ở đâu có con người là ở đó có rệp. Và ông Tư nổi điên đốt
nhà để diệt trừ tận gốc loài vật này. Cuộc chiến đấu giữa người
và vật đã chấm dứt trong kết quả phi lý ấy.
Bộ ba Mậu Truyện như lên án sự ác độc của con người và tất cả
hình như đẩy vào thế tuyệt lộ của tan vỡ của hoang tàn và của
những điều phi nhân vẫn thản nhiên xảy ra trong cuộc sống loài
người.
Truyện Đôi Mắt Trên Trời là những suy tư của một người sắp
chết. Thực ra hắn đã chết từ lâu khi được vớt từ dưới nước lên
và từ đó hắn đã sống mà như chết rồi. Cái chết được mường tượng
từ cái chết của chiếc lá và con sâu. Con sâu giết chiếc lá làm
nó rụng xuống đất,
nhưng con sâu cuối cùng của một cây đang dần chết sẽ ra sao ? Sẽ
bị chim ăn, bị rớt xuống đất vì cơn gió hay bị lũ kiến làm thịt.
Nỗi chết, ai cũng sẽ có và sẽ giống nhau như hắn đang nằm trên
giừng bệnh và tưởng tượng đến ngày cuối của mình. Sống cũng là
trống rỗng mà chết thì cũng trống không. Con người xa lạ với
chính đời sống mình.
Nhan Sắc, tập truyện do nhà xuất bản An Tiêm năm 1966, Văn Xã
tái bản năm 1972 và Phương Nam tái bản năm 2007. Tất cả gồm các
truyện : Người Tình của Trương Quỳnh Như, Một Người Lên Núi,
Nhan Sắc, Từ Hải và Cuộc Phiêu Lưu của Đời Chàng, Kinh Kha,
Con Chủy Thủ và Đất Tần Bất Trắc.
Tập truyện như một chuỗi đời sống, xuất hiện từ trong một thế
giới lung linh của suy tưởng nào nhưng chuyên chở và giói ghém
những nỗi niềm của cuộc sống. Phẫn nộ có, bi quan có, nỗi đớn
đau của kiếp nhân sinh không phải hình thành từ mệnh số đã định
mà do chính con người tạo ra và hằn vết vào tâm thức. Không
hiểu tác gỉa Nhan Sắc có quá tay một chút hay không khi phác họa
những cuộc sống tối tăm, những suy tư của tuyệt lộ đường cùng?
Vắng bóng sự tươi tắn lạc quan, những hoàn cảnh của người đầu
hàng định mệnh, Dương Nghiễm Mậu tạo ra những
thế giới ảo riêng nặng phần trí tuệ.
Truyện Người Tình Của Trương Quỳnh Như, vẽ ra một khuôn mặt
Phạm Thái như một biểu tượng của kẻ sĩ thời đại. Thời thế đổi
thay, non sông dời đổi, con người dù cố gắng đi tìm ý nghĩa của
cuộc sống cũng có lúc nản lòng mượn men say để lãng quên. Nếu
cuộc đời là một trường đại mộng thì tài trí có lúc cũng đủ để
làm một Phổ Chiêu Thiền Sư để cay đắng thốt ra những lời phẫn
chí.
Những nhân vật lịch sử được Dương Nghiễm Mậu làm sống lại và
khoác choàng theo những suy niệm của riêng ông. Nhan Sắc viết
về những người làm cách mạng và dù họ là những người bất lực
trước xoay vần của lịch sử nhưng cái chết của họ chính là sự
chọn lựa rốt ráo đến tuyệt đối trong sự tương đối có thể. Qua
cuộc dấy binh của Cao Bá Quát để có nhân vật thầy khóa Nhâm và
người khách vô danh đã mang cái chết anh hùng làm ý nghĩa cho
lẽ sống trên đời.
Rồi những truyện Từ Hải và Cuộc Phiêu Lưu Cuối Đời Chàng, Kinh
Kha, Con Chủy Thủ và Đất Tần Bất Trắc là những hình tượng của Từ
Hải và Kinh Kha theo những phác họa mới với những ưu uất của
thời sự hôm nay. Họ là ai, là kẻ anh hùng hay người lãng tử văng
mạng, là kẻ đi xây dựng cơ đồ hay phá đổ cơ đồ. Họ hiện hữu hay
không giữa những trường cửu lịch sử. Họ là mẫu người thật hay
chỉ là những hình tượng ảo của một thời lịch sử đa đoan.
Những con đường mà họ lựa chọn, đến ngày hôm nay còn ý nghĩa nào
cho những người sau, cho những lúc vân nước chông chênh dân tình
lầm than đất nước mịt mù khói lửa. Con đường nào ? sẽ đi để có
lúc sẽ trở về mà không mất hút theo những bọt bèo thời cuộc…
Tập truyện Cũng Đành với Niềm Đau Nhức Của Khoảng Trống, Người
Ngồi Đội Mũ, Bồn Cát Tuổi Thơ, Tiếng Động Trên Da Thú, Cũng
Đành,.. là những phác họa chân dung con người trong những hoàn
cảnh là anh chàng có cái bướu nhưng khi bị cắt đi thì thấy dường
như mình là một người khác và mất đi một phần đời sống của mình
trong Niềm Đau Nhức Của Khoảng Trống hay là lão Giăng một Tây
thực dân chủ đồn điền gian ác và người thanh niên định giết
hắn, cả hai là những người lơ láo giữa thực tại và dĩ vãng, đều
là khuôn mẫu của đời người bất lực và xa lạ.
Cũng Đành là của một nhân vật đi kháng chiến bị sốt rét uống
quinine đến tai bị điếc sống bằng nghề bới rác và bị mật thám
bắt tra khảo để tìm một lý lịch. Cho đến chết hắn vẫn chưa trả
lời được mình là ai. Mày là ai? Từ đâu tới? Cái lý lịch của một
kẻ lạc loài trong chính đất nước mình.
Truyện Tiếng Sáo Người Em
Út
là câu chuyện của hai anh em về cái chết của người cha. Người
anh mới đi xa về nghe người em kể về một người cha hiền lương và
khi tiễn chân cha về cõi khác đã thổi khúc sáo có âm điệu hân
hoan cho nhe lòng người ra đi không vướng bận một điều khuất lấp
nào trên trần thế. Người em bảo rằng sẽ ra đi vì chốn này không
còn gì vướng bận nữa và người anh cũng nói đã trở về thì sẽ ở
lại. Nhưng, mọi sự vẫn không đổi, người em vẫn ở lại và người
anh vẫn sẽ ra đi. Đi và ở, nơi nào cũng vậy thôi nến ta có sự
an nhiên tự tại. Sự lưa chọn sẽ phải có nhưng như cuộc đời, thản
nhiên và lạnh lùng trôi…
Đọc truyện dài Tuổi Nước Độc, thấy được bút pháp lúc sôi nổi lúc
lạnh lùng nhằm lột tả một tâm trạng, một tâm tư của tuổi trẻ bị
ảnh hưởng nặng nề trong chiến tranh. Những đoạn độc thoại, những
hình tượng bạo lực, những sa dọa nảy mầm, những đen tối phủ nhòa
cuộc sống. Thế giới con người bị bôi đen, bi quan và họ sống gần
với bản năng hơn là lý trí.
Dương Nghiễm Mậu viết về Hà Nội trong
Tuổi Nước Độc với nhân vật Ngạc người sống một thành phố bất an,
sống lẫn lộn giữa lòng yêu thương và sự khinh ghét. Sống nhờ gia
đình nhờ sống bám vào ông nội nhưng lại khinh ghét cái nghề cho
vay nặng lãi. Ngạc sống như một người leu bêu, ích kỷ và vô
luân. Cũng như Tân một người bị tàn tật trong chiến tranh được
may mắn cứu sống nhưng lại không đường sinh kế và chết dần chết
mòn. Còn Ngạc bị đứa em khác mẹ dí bàn là vào mặt và trở thành
một người độc ác, giết người thím tàn tật, chiếm hữu xác thịt
người chị đã từng giúp đỡ mình. Ngạc sồng như một thây ma thối
rữa, ngụp lặn trong tội lỗi. Con người như một thấp thoáng của
hư vô, của bạo lực ghê tởm, của bóng dáng chiến tranh xa gần.
Đêm Tóc Rối với nhân vật Lễ là người luôn tự hỏi mình là ai,
hoài nghi cuộc sống, không tin tưởng vào một giá trị nào và
sống gần với bản năng hơn là lý trí. Say mê dục tính, ngoại
tình với một người đàn bà có chồng dâm đãng, để làm chỗ trú thân
cho dục vọng nhơ nhớp bẩn thỉu. Hắn luôn luôn đặt câu hỏi nhưng
không bao giờ tự trả lời, luôn đầu hàng mọi sự khi khởi đầu. Đời
sống với hắn là hư vô là không nghĩa lý ngay việc làm tình hay
phân biệt giữa tình yêu đích thực của người nữ trinh nguyên và
mụ nạ dòng dâm dục. Đời sống của Lể và những nhân vật khác trong
Đêm Tóc Rối là những người sống không một chút hy vọng, lẫn lộn
có và không, thực tại và hư vô, hiện hữu như một loại dư thừa.
Phi lý và không nghĩa lý.
Từ tác phẩm Dương Nghiễm Mậu, nghĩ đến văn chương và thời
thế. Có vẻ, như văn chương không thể bị hủy diệt được, nếu là
văn chương chân thực. Qua sự sàng lọc, qua những thay đổi chế
độ, dù có bị xóa bỏ nhất thời, dù tác giả có bị đầy ải tù ngục,
nhưng tác phẩm vẫn sống. Chuyện thời thế, lúc này lúc khác, lúc
mất lúc còn nhưng văn chương vẫn còn mãi mãi.
Ở trường hợp bốn tác phẩm của Dương Nghiễm Mậu được tái bản ở
Sài gòn trong khi chế độ Cộng Sản vẫn còn ngự trị có ý nghĩa
gì và có tác dụng ra sao trong thời điểm hiện nay? |