Những
suy tư về thân phận con người dường như là nỗi ám ảnh trong quá
trình sáng tác của
Trần Nhương. Nhưng thân phận con người không
nằm ở chủ đề mà nó ẩn sâu trong mạch suy tư rồi bất chợt hiển
lộ bởi một kích thích nào đó trong quá trình tương tác với hoàn
cảnh, môi trường xung quanh.
Hãy cứ tạm thời để mười hai bức tranh khá ấn tượng ra một bên,
chỉ tính riêng phần thơ, người đọc cũng có thể nhận diện được
tác giả có vẻ như là một khách lãng du, xuôi ngược trên khắp dặm
dài đất nước, đồng hành với những suy tư bất chợt, thích trò
chơi ngôn từ trong khi vẫn một tay cầm cọ. Tôi mạo muội định
danh chàng lãng tử một cách hàm hồ như thế bởi đã hơn một lần
"ngộ" được qua mấy dòng tuyên ngôn của anh:
Ngược với chiều hạnh phúc
Người đi trong mộng du
Thơ buồn ngâm mấy khúc
Tê tái suốt tràn thu
Bão
Nghĩ về thiên chức người nghệ sỹ khác đời như vậy nên mỗi dòng
thơ của anh dường như đều có sự bứt phá để vượt lên tiếp cận đối
tượng đôi khi rất khó nắm bắt sau khi đã "ký họa" được bản chất
của nó bằng con mắt của một họa sỹ. Đối với nghệ thuật tạo hình,
khoảnh khắc có khi lại là mãi mãi. Và chính nó, chứ không phải
thời gian dài đằng đẵng đôi khi rất vô bổ của một kiếp người mới
làm cho ta đáng sống. Bài Buổi chiều như thế là
một dạng thức của lối suy tư về thân phận con người thông qua
cảnh chiều nắng quái, thật ra là một khoảnh khắc bất chợt khi
nhà thơ nhìn thấy người phụ nữ trẻ đứng đầu đường nhìn đời bằng
con mắt vô hồn. Đến đây, sự nhạy cảm của người nghệ sỹ bắt anh
phải đặt ra hàng chục tình huống. Một số phận phải chạy trốn
chính mình sau cuộc tình sét đánh hay là kiếp hồng nhan bị gã Sở
Khanh nào đó thời hiện đại cho "quả lừa" bằng "thiên tích việt"
của hai trăm năm trước đến nỗi mất cả tuổi trẻ? Về một mặt nào
đó, ta phải nhìn nhận đó là sự đồng điệu trong tâm hồn kẻ lãng
du được trời phú cho nghiệp làm thơ chứ không phải động tác
thương vay khóc mướn của những nghệ sỹ quan phương, sáng tác
theo "định hướng". Cái cảnh người thiếu phụ ôm con, ngửa tay
Xin đồng tiền giúp đỡ lúc sa cơ / Nàng đỏ mặt và bàn tay run rẩy
/ Gương mặt còn phảng phất nét ngây thơ làm người đọc nhói
lòng, xót xa và thậm chí còn xấu hổ cho chính mình. Đến đây,
người ta, dù là vô tình đến mấy, cũng phải lục lọi trong vô thức
để tìm ra nguyên nhân đẩy người thiếu phụ khốn khổ kia vào bước
đường cùng.
Tuy nhiên, Buổi chiều như thế chưa phải là tất cả.
Không đề 3 mới được xem là thi phẩm điển
hình về cuộc lên đồng tập thể mà trong đó, khái niệm thân phận ở
đây bao hàm cả nhà thơ của chúng ta rơi vào tình trạng khủng
hoảng triền miên. Hầu như tất mọi cá thể đều bị thôi miên trong
một không gian mà từ trường đặc quánh chi phối đến mức mọi thứ
đều bế tắc, thật giả lẫn lộn, trắng đen trộn lẫn với nhau thành
một hòa sắc nhờ nhợ bôi bẩn mặt người. Những thanh âm hỗn độn,
sặc mùi ô nhiễm cùng với những ý tưởng điên loạn tạo thành một
trật tự phi lý với hàng loạt hình ảnh quái dị :
Gió hoang ngoài bãi cỏ
Giật mình chuông chùa rơi
Mặt trời như vết nhọ
Quán cóc tiếng ai cười.
Thân phận nhà thơ ở đây có vẻ như chẳng khác gì là gái cave nhà
hàng ngồi ngáp vặt vì vắng khách bởi Chữ nghĩa đang ngoại
tình. Thi ca lúc này đâu còn đúng với danh xưng nguyên thủy
của nó. Thơ nói riêng và nghệ thuật nói chung đã bị tha hóa. Nó
cũng là thân phân bọt bèo bị "xã hội hóa" đến mức phải dấn thân
vào cõi phàm tục tuy vẫn "đượm màu son phấn". Tư cách người cầm
bút lúc này có một cái gì đó bẽ bàng. Nhà thơ, thường nhân danh
sự cao cả của chữ nghĩa, trải lòng ra thương cảm những kiếp
"hồng nhan bạc mệnh" vậy thì lúc này đây, ai thương xót cho thân
phận mình? Hiển nhiên đây là một nghịch lý, một vấn đề muôn thuở
mà nhiều thế kỷ nữa qua đi vẫn không có câu trả lời, chỉ có
điều, hình như từ xưa tới nay, thi nhân và kỹ nữ thường dễ đồng
cảm với nhau.
Những bài thuộc dạng Không đề 3 trong Gió
đang xoan có số lượng không nhiều nhưng thật sự ở
đẳng cấp đáng nể. Nó minh chứng cho một sự khám phá cả về cách
lập tứ, sử dụng từ loại qua việc kết hợp nhuần nhuyễn giữa ngôn
ngữ thi ca và ngôn ngữ hội họa. Tóm lại, nó là tiếng nói riêng
không thể lẫn với ai khác ngoài Trần Nhương ngay cả khi nó đơn
thuần chỉ là một cảm xúc bất chợt như bài Trước hang Sửng
Sốt. Thật ra, về cấu tứ, bài này không có gì mới nếu so
với Sở kiến hành viết về ba mẹ con người ăn
mày của Nguyễn Du khi ông cùng đoàn sứ bộ An Nam gặp trên đường
sang Trung Quốc. Sự thành công của nó nằm ở cách xử lý tình
huống nghệ thuật và khả năng biểu đạt ngôn từ để bài thơ hình
thành như một bức ký họa với hai mảng màu tương phản. Thì ra, từ
xưa đến nay, mối tương quan giàu nghèo, sang hèn, đẳng cấp...vẫn
luôn là chuyện thời sự trong cõi nhân gian. Cái ác, cái bất
lương dù được khoác bất cứ tấm áo mỹ miều nào cuối cùng vẫn bị
lật tẩy bởi sự thật trần trụi. Thân phận cô gái chèo thuyền bán
rong mấy mảnh san hô và xin ăn ở những năm đầu thế kỷ hai mươi
mốt có khác gì mẹ con người hành khất trên đất Đại Thanh. Phải ở
vào hoàn cảnh bần cùng lắm, con người ta (nhất là những cô gái
trẻ chưa chồng), mới dám ngửa tay xin chút cơm thừa từ một người
xa lạ. Vì thế, tôi cho rằng, nếu là người còn chút lương tri,
chỉ cần đọc khổ thơ áp chót sau đây, sẽ chẳng còn phải băn
khoăn về cái chuyện "khất thực hành" của người con gái kém may
mắn kia :
Tuần Châu tôi ngước sang bên ấy
Quan chức đang vào dự tiệc vui
Lầu son mơn mởn xuân đang nụ
Óng ả lưng ong tiếng gọi mời...
Ngoài sự tương phản về cảnh ngộ, bài thơ còn gây được ấn tượng
qua kiểu chơi chữ. "Sửng Sốt" vốn là một hang động có niên đại
hàng trăm triệu năm với những nhũ đá trầm tích tuyệt đẹp trên
vịnh Hạ Long, nhưng "Sửng sốt" còn là trạng thái tâm lý của nhà
thơ khi anh buộc phải chứng kiến hai mảng hiện thực trái ngược
nhau trên cùng một không gian hẹp. Phải, sửng sốt lắm chứ khi mà
người ta ngang nhiên dùng tiền đóng thuế của dân chiêu đãi nhau
bằng những bữa tiệc linh đình để mua quan, mua dự án hay đơn
giản chỉ là chạy tội sau khi đã biển thủ công quỹ cả triệu
dollar trong khi đồng bào vùng bão lụt phải chia nhau từng gói
mỳ tôm...
Nói gì thì nói, sở trường của Trần Nhương vẫn là những phác thảo
bất chợt, hoàn toàn mang phong cách ngẫu hứng khi anh tiếp cận
phái đẹp qua những vần thơ khá là phóng túng. Trong số 43 bài
của Gió đang xoan thì có đến 20 bài ít nhiều dính
dáng đến đối tượng chiếm một nửa nhân loại này. Có thể nói, tác
giả khá nhạy cảm với cái đẹp hình thể. Những hình khối có bóng
dáng thẩm mỹ, những đường nét hài hòa, sinh động của tạo hóa
ban cho con người, bỗng chốc như bất chợt đánh thức cảm xúc, vô
tình gợi tứ thơ làm nảy sinh vô vàn những ý tưởng , đôi lúc như
được thăng hoa. Chẳng thế mà, chỉ thoáng thấy một cô dâu trên
đường về nhà chồng, anh lập tức liên tưởng đến ai đó vừa lẻ bóng
sau cuộc tình dang dở bằng tâm trạng bâng khuâng, nuối tiếc :
Đường vẫn con đường ấy
Chân trời xa tắp xa
Có một người lẻ bóng
Đám cưới vừa đi qua!
Bão
Ấy thế nhưng cảm xúc của nhà thơ - họa sỹ này không hiếm lúc dư
thừa, xông xênh, ban phát một cách rất chi là hào phóng cho giới
chị em. Chỉ cần nhìn thấy một cô gái chờ xe bus bị lỡ chuyến mà
thi sỹ đa tình của chúng ta đã có ngay cảm giác Em chờ héo cả
hoàng hôn, rồi Bến xe xào xạc vô hồn. Cái không gian
của người con gái lỡ chuyến xe chiều hiện ra trong sự tưởng
tượng của tác giả là vô vàn những giả định có tính tiên nghiệm
vừa thực vừa ảo trong đó có Mùi thơm đậu rán ngon mềm
của một bữa cơm gia đình đầm ấm. Nhưng thoắt một cái, thi sỹ của
chúng ta bất chợt "đổi game", "vơ vào" bằng những vần thơ phảng
phất "mùi gió trăng":
Xe anh đệm sau vẫn trống
Tiện đường em có về cùng
Mắt em nhìn đi chỗ khác
Thế thì có khổ anh không?
Bến xe chiều
Qua cái nhìn duy mỹ, những nhân vật nữ trong thơ Trần Nhương đều
xinh đẹp, yêu kiều và có cá tính. Đặc điểm này có tính phổ quát
ngay cả với người thiếu phụ trẻ bế con ở bến xe ngơ ngác chờ ai
đó hay cô gái chèo thuyền xin ăn trên vịnh Hạ Long, nhưng tiêu
biểu phải kể đến Mở, Mưa Sa Pa, Thi hứng
chiều... Thi hứng chiều có cách vận dụng ngôn ngữ
thật tinh tế khi miêu tả vẻ đẹp phồn thực của nàng thiếu nữ tuổi
teen:
Quần bò trễ
Bình nguyên phẳng phiu
Giếng ngọc nũng nà nũng nịu
Mơn mởn xanh thiên đường
Lăn lẳn dài mê muội
Thế nhưng cái bình yên, hài hòa , gợi cảm ấy lại được đặt trong
một môi trường vô cùng nhốn nháo bởi Ngày như đang sám hối
và Mặt trời phờ phạc chân mây, Mùi xăng, mùi mồ hôi ô
nhiễm phố. Cái thi hứng bất chợt nảy sinh trong một buổi
chiều hỗn độn cả màu sắc lẫn thanh âm tạo nên sự mất cân bằng về
định lượng nhưng lại khá tương thích về định tính. Hình ảnh thơ
phá vỡ tính ước lệ truyền thống, cuối cùng chỉ còn lại dư âm của
những con chữ tài hoa ./.
Bến Tắm, năm Đinh Hợi, tháng trọng thu
ĐVS |