TRANG CHÍNH

Đạo Phật 100 năm tới 

• Trần Khải | PSN 18.11.2007

Bạn lo ngại khi con cháu không còn đọc hay nói được tiếng Việt sành sõi nữa, và thế là một mảng văn hóa sẽ biến mất trong tâm hồn thơ trẻ của các em. Và bạn băn khoăn không biết làm sao giúp các em gìn giữ niềm tin Phật Giáo và duy trì lối sống chánh pháp trong một xã hội biến động cực kỳ nhanh như Hoa Kỳ.

Bạn không phải là người duy nhất quan tâm như thế. Ngay cả những người Mỹ da trắng đã theo Đạo Phật từ những thập niên 1970s cũng băn khoăn như thế, trong một cách quan tâm riêng của họ. Và Đạo Phật khi vào Mỹ giữa thời hưng thịnh của phong trào phản chiến, của nhạc rock n' roll, của Zen, của phong trào hippie với tuổi trẻ "make love not war" (làm tình, đừng gây chiến)… chắc chắn là khác hẳn với Đạo Phật 100 năm sau tại Hoa Kỳ.

Nếu bạn xem truyền hình thường xuyên, sẽ thấy rằng dưới mắt đa số dân Mỹ, người Phật Tử nhỏ tuổi nhất lại là cô bé Lisa Simpson trong loạt phim hoạt họa "The Simpsons" (Gia Đình Simpson) của Đài Fox, khi cô bé 8 tuổi Lisa kêu gọi ăn chay, kêu gọi hòa bình, thoảng khi cũng tập ngồi thiền định và sống hòa hài với cả gia đình cô là Tin Lành. Nhưng đó là thỉnh thoảng thôi, chỉ là để cho loạt phim hoạt họa này phong phú thôi. Bởi vì chủ nhật hàng tuần cô bé Lisa vẫn theo ba mẹ đi nhà thờ, nghe mục sư Timothy Lovejoy giảng Kinh Thánh, và thường xuyên được gia đình hàng xóm của ông Ned Flanders truyền giảng Phúc Âm…

Nghĩa là Đạo Phật nơi cô bé Lisa Simpson thực tế không còn là tôn giáo, mà đã trở thành một lối sống đời thường, có vẻ như nhằm để cho lòng an vui, hay để thư giãn trị liệu... Vậy thì, Đạo Phật hiểu theo nghĩa tôn giáo sẽ bén rễ nơi đâu trên xứ Mỹ? Trong khi Phật Tử trong truyền hình Fox là cô bé 8 tuổi, thì ở đời thường, đúng ra tuổi trung bình của Phật Tử Mỹ da trắng lại thường là 50 tuổi trở lên. Và để trao truyền cho thế hệ kế thừa nền văn hóa này cũng là cả một vấn đề.

Thực ra, trong khi các tôn giáo thuộc hệ Ky Tô nhiều phần được tiên đoán là sẽ chinh phục Trung Quốc trong 50 năm tới, thì Đạo Phật hiện nay lại là tôn giáo phát triển nhanh nhất tại Châu Âu và Hoa Kỳ. Đó là những hướng đi kỳ lạ của lịch sử nhân loại.

Giáo sư Joshua Snyder viết trên trang web Công Giáo Hoàn Vũ (Speroforum.com) bài nhan đề "Ancient Chinese wisdom for modern Catholic Church" hôm 13-11-2007 có nhắc tới ký mục gia Spengler trên báo Asia Times Online từng nhận xét rằng Trung Quốc với làn sóng truyền giaó và cải đạo vào các hệ phái Ky Tô  Giáo hiện nay rồi sẽ trở thành trung tâm Ky Tô Giáo Hoàn Vũ trong 50 năm tới. Nhưng, "Trong khi đó ở Tây Phương, thất vọng với các ý thức hệ duy vật đã thay thế cho Đức Tin, người ta đang nhìn về các truyền thống Đông Phương để làm đầy sự trống rỗng tâm linh của họ. Một số người nói rằng Đạo Phật là tôn  giáo phát triển nhanh nhất tại Hoa Kỳ. Ngay cả những Ky Tô Hữu kiên tâm cũng cảm thấy sức thu hút của các tôn giáo Đông Phương. Người ta có thể hình dung rằng tại một giáo xứ Công Giáo điển hình [ở Mỹ], một khóa hướng dẫn Thiền Tông có thể thu hút nhiều người tham dự hơn là một khóa hướng dẫn về Triết Học Kinh Viện Công Giáo…"

Có nghĩa là, Đạo Phật là một khuynh hướng hấp dẫn nhiều giới  trí thức Tây Phương hiện nay. Thực tế, điều này có nhiều phần  đúng tại Hoa Kỳ, nhưng lại không hẳn là đúng như thế ngay tại quê nhà Việt Nam, nơi một số trường hợp Đạo Phật đã bị lạm dụng để trở thành mê tín…

Mô tả điển hình nhất được ghi trong bài "Phàm Tục Trước Cửa Thiền" của các nhà báo Thiên Văn, Kinh Bắc trên tờ báo Đại Đoàn Kết, đăng trên mạng Vnmedia.vn hôm 14-11-2007. Trích vài đoạn như sau:

"…"Con cầu Trời cầu Phật run rủi cho cái con đĩ thoã cướp chồng chết trôi chết dạt, chết đói chết khát, chết đường chết chợ, ra đường xe đâm, về nhà điện giật, Trời Phật thương con làm cho gia đình nhà nó ba đời bảy kiếp loạn luân, họ hàng hang hốc nhà nó đời đời lụn bại...". Thật khó tin những lời phàm tục, độc địa ấy được người ta cầu xin nơi... cửa Thiền.

"Xui" Phật, Thánh làm... điều ác

Chùa H. (quận Cầu Giấy - Hà Nội) chiều tối ngày 14 âl. Cô bạn tôi từng gặp chuyện linh nghiệm ở ngôi chùa này nên rất mộ. Đang gặp chút trắc trở trong gia đình, tôi theo cô bạn đi lễ chùa, những mong Đức Phật linh thiêng giúp tôi có được sự bình an. Người chen nhau như chợ hoa ngày Tết, sau mấy lần đôi giày mới bị "giày xéo" đến xót ruột, tôi mới len chân đến Phật điện đặt lễ.

Từ nam thanh nữ tú cho đến các bà sồn sồn, từ những công chức "sơ mi cổ cồn" đến những kẻ xăm trổ đầy mình "giang hồ có số" đều xuýt xuýt xoa xoa, vái lấy vái để. Phật điện ở quá xa nên đa phần người nọ vái lưng người kia. Chỉ tiếc các chị các cô tốn bao công trang điểm, những đường nét tô vẽ cầu kỳ bị nhoè đi bởi nước mắt khói nhang. Vài ba Phật tử cằn nhằn khi vừa cắm cây hương xuống đã bị ban quản lý nhổ cho vào thùng rác.

Lời cầu nguyện của tôi bị cắt ngang bởi tiếng sụt sùi của một người phụ nữ bên cạnh. Tiếng sụt sùi lớn dần... Liếc sang, đó là một người phụ nữ ngoài ba mươi, trái với vẻ ngoài đầy xúc động, ngôn ngữ của chị thông đòn bén giọt với "khẩu khí" của một bà hàng cá ở chợ: "Cái thằng Trời đánh Thánh đâm, con chiều nó như gái Nhật chiều chồng, thế mà nó rửng mỡ trai này gái nọ...". Chị đang "kể tội" chồng ngoại tình trước toà Tam Bảo... Cái ngôn ngữ lạ lùng trước cửa Phật khiến tôi tò mò, tôi vờ bước sang cô không quên "tấu trình": Con ấy nó ở địa chỉ (...), làm cơ quan (...), con đã ghi rõ trong lá sớ.

Cuối cùng cô "chốt hạ": "Nếu Trời Phật run rủi giúp con được thoả mãn tâm nguyện, con sẽ hành hương đến đất Phật để làm hậu lễ, con nguyện tụng kinh niệm Phật suốt đời!". Người phụ nữ vừa "kể tội" chồng mang dáng dấp một công chức nhà nước, gương mặt khả ái. Nhưng, dù giữa khói nhang, tôi vẫn nhận ra một đôi mắt sắc sảo. Quá "sốc" vì những lời lẽ ấy không phát ra từ một người lọt qua cửa khẩu, đã mấy tháng nay, bà đang khốn đốn vì chồng trót dại lô đề.

Tôi lại gần một cô gái trẻ có bộ tóc hung đang quỳ mọp gối "đầy lòng thành", một khoảng lưng trắng lốp lộ ra... Còn ít tuổi nhưng cô vái còn "nghề" hơn cả một bà đồng thâm niên. Phải căng tai hết mức tôi mới nghe được "tâm nguyện" của cô gái. Cô là sinh viên Trường Đại học Thương mại và đang xin Đức Phật từ bi "độ" cho, nếu đề thi không "trúng tủ" thì xin Phật Thánh "che mắt, bịt tai" mấy "thằng cha"giám thị trong kỳ thi tới...(…)

Vị đại đức cho biết, những người giữ trách nhiệm trông nom chùa chiền như ông hàng ngày phải tiếp nhận không ít những yêu cầu oái oăm. Dạo tháng Tám, có một ông dáng như sếp lớn đến chồng năm "vé" xanh nhờ vị đại đức đứng ra làm lễ cầu xin ông anh ruột đang nằm ở bệnh viện Bạch Mai sớm "mát mẻ" lên cõi "niết bàn". Truy hỏi mãi căn nguyên mới biết, ông đang nóng lòng hoàn tất thủ tục sổ đỏ cho mảnh đất cha ông để lại trước khi con của ông anh từ nước ngoài trở về!

Một huynh đệ của vị đại đức còn gặp điều tai dị hơn: ông bị mạt sát là không có lòng "từ bi" chỉ vì ông từ chối việc đứng ra giúp một ông tiến sỹ thỉnh Phật đưa "tai bay vạ gió" tìm đến một người đồng nghiệp cùng phòng! Dĩ nhiên, những lời mạt sát nhà chùa của ông tiến sỹ tỉ lệ thuận với số chữ nghĩa có thừa trong đầu ông ta. "Gần đây có một ông cấp to mắc vào tham nhũng, gia đình nhờ vả khắp các chùa đền, miếu phủ, chẳng ai dám nhận cầu xin cho ông ta vì cho rằng tham nhũng bị tù là xứng đáng…"  (hết trích)

Những chuyện cầu nguyện dị thường như thế không hề có ở Hoa Kỳ, nơi đa số Phật Tử da trắng bản xứ là những người thường được gọi là "Boomer Buddhists" (Phật Tử thế hệ baby-boomers, sinh thời hậu Thế Chiến 2 khi các lính Mỹ trở về đời thường sau khi trục phát xít Đức-Nhật-Ý sụp đổ) nhìn Đạo Phật như một phương pháp Thiền Định, để giữ tâm an tĩnh, và nhiều người gột bỏ luôn các hình thức tôn giáo khi họ tiếp nhận Đạo Phật. Như thế, dù vậy vẫn có một nỗi lo khác. Bởi vì câu hỏi nơi đây là, khi Đạo Phật đã gột bỏ các huyền thoại và tín tâm thì có còn là tôn giáo không, và sẽ giữ gìn lâu bền cho các thế hệ sau nổi hay không.

Báo The Star, trên ấn bản ngày 28-10-2007, trong bài viết "Awaiting the Dalai Lama" (Chờ Đợi Đức Đạt Lai Lạt Ma) của phóng viên Stuart Laidlaw ghi nhận rằng dù Phật Tử chỉ mới chiếm 5% dân số Canada nhưng Đạo Phật ở đây lại thuộc nhóm các tôn giáo phát triển nhanh nhất.

Trong bài có ghi nhận về nhận xét của học giả Phật Giáo Clark Strand nói rằng ông lo ngại về tương lai Đạo Phật tại Bắc Mỹ (ông muốn nói Canada và Hoa Kỳ), vì  nhiều người trong thế hệ hippie chọn vào Đạo Phật các năm 1960s và 1970s chỉ dùng pháp tu Thiền để đáp ứng nhu cầu tâm linh căng thẳng của họ.

Strand là một Phật Tử, đã sáng lập một tu viện Phật Giáo tại Manhattan trước khi dọn cả gia đình về Woodstock, N.Y., một thập niên trước. Ong nói hầu hết các Phật Tử tân tòng thế hệ ông đã trở về lại tôn giáo cũ mà họ được nuôi dạy thuở nhỏ khi họ làm các nghi lễ về hôn nhân, tang lễ hay đón một em bé mới chào đời.

Bản tin kể là Strand đã đổi sang Đạo Phật từ đầu thập niên 1970s sau khi trưởng thành trong đạo Tin Lành Presbyterian. Bây giờ thì ông hướng dẫn một nhóm Buddhist Bible Study (Học Kinh Thánh Dưới Quan Điểm Phật Tử) tại Woodstock, nơi đó các Phật Tử tân tòng sẽ đọc lại Kinh Thánh thời thơ ấu của họ - lần này là dưới mắt Phật Tử.

Hiện là một biên tập viên của tạp chí Phật Giáo The Tricycle, ông nói nếu Phật Giáo không bén rễ vào văn hóa Mỹ thì Phật Giáo gặp cơ nguy trở thành một "chương trình tự trị liệu" (self-help program) chứ không phải một tôn giáo thật.

Và hơn một tuần sau số báo đó, Clark Strand có bài viết "Buddhist Boomers: A Meditation" trên báo The Wall Street Journal ngày 9-11-2007, trong đó ông khai triển rộng thêm các nhận xét trên.

Và khi tuổi trung bình Phật Tử như ông là 50 trở lên, thì thế hệ nào kế thừa? Bởi vì thế hệ của ông sẽ sớm ra đi, mà thế hệ trẻ không được hun đúc trong bầu không khí văn hóa Phật Giáo thì không ai biết Đạo Phật 100 năm sau tại Hoa Kỳ sẽ ra sao.

Đó cũng là nỗi lo của những Phật Tử truyền thống từ Châu Á di dân vào Hoa Kỳ. Sẽ trao truyền nền văn hóa Phật Giáo nào cho con em mình? Và quan tâm này đang được tiến hành giải quyết ra sao, và tới đâu? Hay là chỉ muốn con em mình làm theo kiểu Mỹ để sử dụng Phật Giáo như một công cụ trị liệu? Và làm sao trước nhất, và ít nhất là, để có các em bé 8 tuổi Phật Tử như cô bé Lisa Simpson trong phim hoạt họa? Tất nhiên là không dễ, và sẽ đòi hỏi rất nhiều kiên tâm để duy trì một nền văn hóa thâm sâu như Đạo Phật. Nhưng trước hết, bạn phải sống được nền văn hóa này trước đã, rồi mới nói chuyện giữ gìn sau đó. Còn khi lòng mình cứ sân si thì hỏng rồi, đâu còn là Đạo Phật nữa, dù có đứng ở bất cứ nơi naò trên thế giới.

Tuy nhiên trong khi các trở ngại về ngôn ngữ và dị biệt văn hóa có lẽ và có thể rồi sẽ vượt qua được, dù là cũng khá gian nan, thì trở ngại để giữ cho tâm mình được an bình mới thực sự là khó. Nhưng qua được rào này, mới đúng là Đạọ Phật vậy.

Sean Nguyen - 21.11.2007
Phản hồi về bài viết  "Đạo Phật 100 năm tới" của Trần  Khải

"Clark Strand is a former Zen Buddhist monk and a contributing editor of Tricycle:The Buddhist Review. The author of Seeds from a Birch Tree: Writing Haiku and the Spiritual Journey, he currently leads the Koans of the Bible Study Group in Woodstock, New York."( "The Spring". www.explorefaith.org)

Các nhận định của Clark Strand phản ánh cái tầm nhìn giới hạn của ông ta trong tư cách của một "former Zen Buddhist monk" thì hẳn khác xa với các Phật tử bình thường khác, chưa kể những tu sĩ và các học giả đang hành trì Phật Pháp. Tác giả đã sử dụng nhận định của Strand như là ánh sáng cho bài viết tôi cho là thiếu thực tế! Hơn nữa khai thát nhân vật bé Lisa trong series phim hoạt hình "The Simpsons" xem như là một thực tế của đạo Phật tại Bắc Mỹ lại là một thí dụ khập khểnh vì nó giới hạn bởi nhãn quan của đạo diễn của bộ phim ấy! Suốt bài viết tôi chưa được thấy tác giả dẫn những nguồn đáng tin cậy nào của các cá nhân, hay tổ chức đang sinh hoạt hay phát triển đạo Phật tại xứ này! Vậy mục đích của bài viết là gì?

Ngày nay khi nói đến đạo Phật tại Bắc Mỹ và Âu châu người ta lại liên tưởng đến hai nhân vật Phật Giáo là Dalailama và Thích Nhất Hạnh, một là khôi nguyên của giải Nobel Hòa Bình, một là ứng cử viên cho giải ấy. Ảnh hương của hai vị này là có thật:

"Meanwhile, in the West, disillusioned with the materialist ideologies that replaced the Faith, people are looking toward the traditions of the East to fill their spiritual emptiness. Buddhism is said by some to be the fastest growing religion in the United States. Even professed Christians feel the pull of the venerable traditions of the East. One can imagine that at a typical Catholic parish, a workshop on Zen meditation might draw more attendees than one on Scholastic philosophy." (Joshua Snyder)

"Trong khi đó ở Tây Phương, thất vọng với các ý thức hệ duy vật đã thay thế cho Đức Tin, người ta đang nhìn về các truyền thống Đông Phương để làm đầy sự trống rỗng tâm linh của họ. Một số người nói rằng Đạo Phật là tôn giáo phát triển nhanh nhất tại Hoa Kỳ. Ngay cả những Ky Tô Hữu kiên tâm cũng cảm thấy sức thu hút của các tôn giáo Đông Phương. Người ta có thể hình dung rằng tại một giáo xứ Công Giáo điển hình [ở Mỹ], một khóa hướng dẫn Thiền Tông có thể thu hút nhiều người tham dự hơn là một khóa hướng dẫn về Triết Học Kinh Viện Công Giáo…" (Theo bản dịch của Trần Khải)

Hàng ngàn người bản xứ đã nguyện theo hai vị ấy sống đời sống tu sĩ thì không thấy tác giả đề cập. Đạo Phật có truyền Thống truyền đạo ở xứ nào đều bằng phương pháp "thẩm thấu văn hóa" và người tiếp nhận cũng chấp nhận nó một cách cũng nhẹ nhàng như phương pháp ấy. Không có những phong trào cải đạo hàng loạt (bằng thuyết phục hay cưỡng ép) mà hoàn toàn tự nguyện. Người theo đạo Phật ngày nay có thể giữ tôn giáo cổ truyền của mình vì đó là văn hoá nhưng vẫn hành trì Phật Pháp mỗi ngày. Không có gì là mâu thuẩn chống trái cả. Chứ đâu chỉ là một "Self-help program"? Ngày nay dưới phương pháp hướng dẫn của các thiền sư nổi tiếng tại Tây Phương chúng ta có các danh từ rất mới như là Phật tử Tin Lành, Phật tử Thiên Chúa Giáo..... Phải chăng đây là dấu hiệu mà Albert Eistein từng tiên đoán:

"The religion of the future will be a cosmic religion. It should transcend personal God and avoid dogma and theology. Covering both the natural and the spiritual, it should be based on a religious sense arising from the experience of all things natural and spiritual as a meaningful unity. Buddhism answers this description. If there is any religion that could cope with modern scientific needs it would be Buddhism." (Albert Einstein)

"Tôn giáo của ngày mai sẽ là một tôn giáo đại đồng. Nó sẽ vượt qua những thần thánh cá nhân và tránh xa những giáo điều và thần học. Nó sẽ bao gồm thế giới tự nhiên và tâm linh, và dựa trên một niềm tin phát xuất từ kinh nghiệm của tất cả những gì trong tự nhiên và trong tâm hồn như một sự thống nhất có ý nghĩa. Phật Học trả lời sự miêu tả này. Nếu có một tôn giào có thể đương đầu với những đòi hỏi của nền khoa học hiện đại, đó phải là Phật Giáo." (Bản dịch của bạn TP)

Tác giả đã bỏ công trích một đoạn khá dài về tình trạng "mê tín" tại miền Bắc Việt Nam kể cũng tỉ mỉ! Nhưng đó có thể coi là thực trạng của Phật Giáo tại VN không? Nếu tác giả chịu khó nghiên cứu một tí nữa sẽ thấy những nổ lực vực dậy dòng thiền Trúc Lâm tại Yên Tử của Thầy trò HT Thanh Từ sau nhiều năm thống trị bởi chủ nghĩa vô thần thì mới gọi là nhận chân được thực trạng. Mà tôn giáo nào lại không có tệ nạn này? Nhưng nó vẫn tồn tại như một nhu cầu cho những kẻ yếu kém về tư duy!

Tác giả lo về tương lai của PG 100 năm tới tại Bắc Mỹ, tôi lại có cơ sở để tin sự phát triển mạnh mẽ của Phật Giáo tại xứ này cũng cùng thời gian ấy. Nhìn lại lịch sử du nhập PG vào xứ này từ đầu thế kỷ 20, đến nay chưa đầy 100 năm. Phật Giáo đã bắt đầu bám rể vào văn hóa đại chúng, và được chấp nhận một cách thân thiện không như các tôn giáo khác như Islam đầy nghi kỵ) 5% trong tổng số dân số Canada là quá lớn trong thời gian ấy. Còn Hoa Kỳ thì sao? Phật Giáo được biết đến như một tôn giáo đầy uyển chuyễn và rất phù hợp với căn cơ của thành phần trí thức học giả. Đây mới là nhân tố quyết định cho sự thịnh suy của một tôn giáo. Tôi cho đây mới là cơ sở đầy đủ cho kết luận.