|
Tôi đọc Võ Phiến ...
Võ
Phiến |
Tôi nhớ, cách nay khá lâu, chứng vào khoảng gần 20 năm về trước tôi
có phỏng vấn ông Võ Phiến và có một câu trả lời tới bây giờ vẫn làm
tôi thích thú khi đề cập tới sứ điệp của người cầm bút. Ông bảo:
“Dù kể chuyện hay làm thơ hay biện luận… mỗi người vẫn có một cách
riêng. Trong Luận Ngữ ngoài nội dung tư tưởng ra, còn có phong cách
luận đàm của Khổng Tử, trong Nam Hoa Kinh, ngoài tư tưởng triết lý
ra còn có phong cách lý luận của Trang Tử. Trong cảnh Đèo Ngang có
phong cách u hoài của Bà Huyện Thanh Quan, trong bánh trôi nước có
phong cách bỡn cợt của Hồ Xuân Hương v.v… Thi phẩm, văn phẩm, nhạc
phẩm, họa phẩm đều phản ánh nét cá biệt của tâm hồn tác giả. Toàn bộ
sự nghiệp sáng tác của mỗi người biểu hiện một cách vui riêng, buồn
riêng, một cách nhìn đời, một quan niệm sống riêng, một cách yêu
đương, một nếp suy tưởng và cảm xúc riêng. Mỗi văn nhân mỗi nghệ sĩ
thành công họ đóng góp vào đời sống tinh thần của nhân loại như thế.
Nếu cho rằng mỗi phong cách độc đáo thể hiện đẹp đẽ qua nghệ phẩm
cũng là một sứ điệp, rằng cái thiết tha sôi nổi của Xuân Diệu đối
với cuộc sống sầu đời thê thiết của Đặng Thế Phong... là những sứ
điệp thì mỗi sự nghiệp văn nghệ thành công là một sứ điệp. Sứ điệp
ấy bàng bạc khắp cùng trong một dòng chữ một nét bút một câu ca: có
nó mà trong mà trong năm mười nghìn trang sách cũng có một mà thôi…”
Vậy, trong hàng mấy ngàn trang sách, hơn 50 tác phẩm viết ròng rã
hơn 50 năm chỉ có vỏn vẹn một sứ điệp mang tên Võ Phiến. Ông làm
thơ, ông viết khảo luận văn học hay ông viết tùy bút, viết tạp luận
cũng chỉ với một sứ điệp. Sứ điệp ấy là gì? nhiều người đã đặt câu
hỏi ấy, như Nguyễn Hưng Quốc, như tạp chí Văn Học... Thế mà câu trả
lời dường như chưa đầy đủ. Riêng tôi, vẫn cố gắng mường tượng một
chân dung nhà văn qua những thời ký đặc biệt. Tôi muốn biết cái
phong thái văn chương của ông để hiểu phần nào mà cái sứ điệp mà
toàn bộ tác phẩm của ông chứa đựng..
Quả thật là phức tạp! Võ Phiến, ông là ai? là một nhà lý luận văn
học hay là một nhà phê bình văn học? Là một người viết tùy bút hay
viết tạp luận? Là một người viết tiểu thuyết hay làm thơ? Câu hỏi
tiếp câu hỏi, xem ra cái sứ điệp và phong thái ấy coi bộ hơi dài
dòng vì cái phức tạp cũng như đa diện của nó. Đến khi, ông tự chọn
lọc lại để in thành một tuyển tập…
Nguyễn Hưng Quốc đã viết về ông: ”Tôi bỗng phát hiện ra một điều:
một nhà văn lớn không những lớn mà giàu vô tận, mà không những giàu,
họ còn có thể san sẻ sự giàu có của mình cho nhà phê bình: viết về
họ thật thích, ngỡ như không bao giờ hết chuyện...” Tôi không phải
là nhà phê bình nhưng hình như cũng thấy thật thích khi san sẻ với
những trang sách của ông Võ Phiến.
Cuối năm 2007, nhà xuất bản Người Việt vừa tái bản “Võ Phiến Tuyển
Tập”. Một pho sách đồ sộ, cả nội dung lẫn hình thức. Trong văn học
Việt Nam, Võ Phiến là một chân dung văn chương đa diện và có mặt
suốt hơn 50 năm liên tục kể cả lúc bắt đầu bơ vơ lưu lạc ở xứ người.
Những tác phẩm của ông trong từng thời kỳ có dấu ấn của thời thế
cũng như phản ánh được suy tư của một người Việt Nam trong hoàn cảnh
khá đặc biệt của lịch sử.
Nhà văn Võ Phiến
(trái) ký tên lên sách trong buổi ra mắt Tuyển tập. Photo: Nguyên
Huy.
Tôi bắt đầu đọc Võ Phiến từ lúc còn rất trẻ và trong trí nhớ còn ghi
lại một vài kỷ niệm nhỏ từ những trang sách ấy. Những cuốn sách,
nhắc lại những đoạn đời, từ lúc còn trên ghế nhà trường đến khi vào
lính. Những lúc ngồi trong hầm đại liên của quân trường, hay những
buổi tối cô đơn ở cư xá sĩ quan độc thân ở phi trường Nha Trang, tới
bây giờ còn man mác gờn gợn lại những cảm xúc tuy mơ hồ nhưng ấm áp.
Lúc này đây, đọc lại những trang sách, cảm xúc tuy khác nhưng vẫn
còn trong ấn tượng. Không hiểu có phải đó có phải là những sáng tác
vượt qua được sự gạn lọc của thời gian. Nếu gọi là vượt thời gian
thì cũng đúng, nhưng với riêng tôi, ở thời điểm này, vẫn thấy những
nhân vật của Võ Phiến có một cái gì rất người, rất gần gũi, tuy có
khi là những gì rất cổ xưa nhưng vẫn không bị đào thải chán ngán. Từ
lúc ông viết những “Chữ tình“, “Mưa đêm cuối năm” đến lúc viết “Thư
nhà“, “Thương hoài ngàn năm”, rồi “Nguyên vẹn“, “Quê”, “Thư gửi
bạn”... ở hải ngoại, một hành trình sáng tác thật dài của một người
cầm bút luôn luôn đi tìm kiếm những cái gọi là mới mà nhiều khi hiển
nhiên trong đời sống đã lâu. Cái ý niệm ấy chưa phải là hoàn toàn
mới, nhưng nó là những suy tưởng thú vị, nhiều khi bất ngờ dù trong
cuộc sống chúng ta có thể đã có hay đã trải qua.
Tất cả tổng số tác phẩm của Võ Phiến lên tới hơn năm chục cuốn với
nhiều bộ môn tùy bút, thơ, truyện ngắn, truyện dài, phê bình văn
học, lý luận văn học. Thực hiện một tuyển tập bao gồm tất cả những
nét đặc thù tinh túy của ông có lẽ là một việc không dễ dàng. Làm
sao, ở trong một số lượng trang sách nhất định mà chuyên chở được
hết tất cả những gì mà tác giả muốn nói và độc giả muốn đọc. Cho dù,
là một cuốn sách có bề dầy đồ sộ hơn ngàn trang mà tôi đang cầm trên
tay.
Nhà xuất bản Văn Mới, ở ấn bản đầu tiên, đã viết:
“Ngót sáu chục năm qua, Võ Phiến đã viết nhiều thể loại khác nhau.
Trong tuyển tập này các tác phẩm của ông xin tạm xếp vào năm phần:
Tùy bút, truyện, thơ, tạp luận và phê bình.
Hẳn quý độc giả đã thấy như vậy chưa đủ. Nhưng chúng tôi nghĩ rằng
có những loại trước tác dài – như khảo luận, tiểu luận, chuyên luận
(monograph) chẳng hạn khó lòng trích tuyển đôi đoạn mà có thể biểu
hiện tinh thần toàn tác phẩm.
Trong sự chọn lựa, chúng tôi dung hòa quan niệm của người viết và
người đọc. Ý kiến tác giả được đón nhận trực tiếp ; ý kiến người
đọc căn cứ vào số lượng tiêu thụ trên thị trường và vào những phát
biểu thành văn trên sách báo...”
Bây giờ, ở ấn bản thứ nhì, mà tôi đang cầm trên tay, phong phú và
đầy đủ hơn cũng như được cập nhật nhiều sáng tác mới. Và, ở hình
thức, bìa cứng, có nhiều phụ bản, tranh vẽ, là một cuốn sách đẹp
trong tủ sách gia đình. Nhà xuất bản Người Việt viết trong lời mở
đầu sách:
“Cuốn Tuyển Tập các tác phẩm của Võ Phiến đã xuất bản cách nay năm
năm. Sau đó nhà văn vẫn tiếp tục viết. Khi ông vượt qua được tuổi
bát tuần, chúng tôi nghĩ Tuyển tập nên có ấn bản mới, được tăng bổ
và nhân tiện, tu chỉnh thêm.
Tuyển tập trước – non 800 trang, dùng chữ cỡ lớn dễ cho mắt đọc, khổ
sách thông dụng dễ cho tay cầm, đóng bìa mỏng cho nhẹ nhàng - là một
cuốn sách sáng sủa, gọn ghẽ, tiện dụng, nhằm phổ biến rộng rãi. Để
được vậy, sự chọn lựa bài vở đành phải chịu hạn chế, không đáp ứng
được sự đòi hỏi của giới suy cứu văn học nhằm những nhận định căn cứ
trên lượng tài liệu phong phú hơn.
Lần này, việc bổ sung nội dung đòi hỏi phải gia tăng số trang, nới
rộng khổ sách, thu nhỏ cỡ chữ. Sách trở nên quá dày, rộng và nặng
cần được đóng bìa cứng cho vững vàng. Nhân đó, chúng tôi có dịp nới
tay chọn lựa tăng thêm thể loại (tiểu thuyết, đàm thoại) và một số
chân dung hình ảnh..”
Đọc Võ Phiến tôi thấy được nhiều vóc dáng, mà, vóc dáng nào cũng có
tính tiêu biểu của những kích thước văn chương có tầm cỡ. Không hiểu
ai khác có nhận định thế nào, chứ với riêng tôi, trong văn học Việt
Nam, những người có vóc dáng tương tự như ông hơi hiếm. Mấy ai, có
một công trình như thế, một hành trình văn chương như vậy. Từ những
trang sách, tôi tìm được một người viết tùy bút tài hoa, một người
viết truyện ngắn có phong vị riêng, một người viết phê bình văn học
độc đáo.
Đọc Võ Phiến tôi có cảm giác được nói chuyện thoải mái với một người
sẵn sàng tâm sự với một bề ngoài lành hiền nhưng bên trong là những
ý nghĩ tinh quái của người trông đời, ngó người để quan sát và nhìn
ngắm. Và, nhiều khi nội tâm bên trong được lột trần ra, để thấy được
chân dung đích thực của con người muôn thuở. Sống trong thời kỳ như
vậy, phải có ngôn ngữ, thói quen như vậy. Nó mơ hồ nhắc đến một thuở
nào, đã xa nhưng cũng thật gần...
Những trang sách, mỗi lần đọc lại có cảm giác khác nhau nhưng tương
tự nhau ở sự rung động bảng lảng mơ hồ của những lần đánh thức hồi
ức. Có thể, đối với tôi, cái xúc cảm bâng khuâng làm tôi tìm được
cái lôi cuốn để làm mới đi những trang sách cũ. Cũng như, lối viết
sống động, nhiều khi văn nói chuyển thành văn viết, có nhiều tán
thán tự dân giã, làm sự hào hứng tăng thêm từ những dòng chữ viết.
Dù tả tình hay tả cảnh, dù luận thuyết hay phê bình, phong thái viết
có lúc làm độc giả tưởng như đang đối thoại với độc giả hoặc người
đọc cảm như lắng nghe những lời độc thoại của người viết.
Đề tài của ông, phong phú và rộng khắp. Hình như, cuộc sống đã cho
ông những cảm xúc, để ông ghi nhận và chuyển đổi thành chữ nghĩa văn
chương. Nhân vật của ông, có thể là một nông dân thời kháng chiến
nhưng cũng có thể là một người đang sống trong những thành phố, sinh
hoạt nói năng có khác nhưng có một điểm giống nhau, hay suy tư,
thích tìm tòi lý luận, dù là từ những chi tiết hay biến cố nhỏ nhoi
thường hằng mỗi ngày. Mà, ông không chỉ nhìn ngắm vào con người. Ông
còn thơ thẩn vào những chỗ khác, lúc thì nói về cái đặc tính của
miền này, lúc thì tò mò tìm hiểu về cây cỏ, loài vật kia. Thể văn
tạp luận làm ông như người du ngoạn cứ la cà vào mọi chỗ mọi nơi,
như con ong hút nhụy hoa của cuộc sống để thành mật ngọt văn
chương...
Viết như Võ Phiến, lối viết mà có người ví von là “chẻ sợi tóc làm
tư làm tám“ có tham vọng muốn bày tỏ được những phần sâu thẳm của
nội tâm con người. Hành trình khám phá những góc cạnh sâu thẳm của
cuộc nhân sinh không phải là dễ dàng nếu không nói là phải trăn trở
suy tư, để tìm trong những điều bình thường những bất thường, để tìm
trong xuôi dòng những ngược dòng nghịch lý. Võ Phiến có lúc đã thú
nhận chịu ảnh hưởng rất nhiều của Marcel Proust tác giả của bộ tiểu
thuyết “Đi tìm thời gian đã mất “.
Tôi đọc những bài tùy bút, để cảm thấy được những bước đi tung tăng
của tác gỉa Võ Phiến. Không gian và thời gian không còn là những
chặng đường xa, mà, nó chỉ là một gần cận nhích chân là tới. Thoắt
cái, là nơi chốn và thời gian của thời kháng chiến xa xưa, của “Về
một xóm quê”, của những cái đã trở thành quá khứ, nhưng hồi sinh trở
lại trong tâm tưởng. Thoắt cái, là “Một ngày để tùy nghi”, của một
người ở Sài Gòn, thở và sống trong cái không gian quen thuộc của một
thời kỳ mà bây giờ cũng chỉ là một chút êm đềm còn sót lại. và thoắt
cái, là “Khách xá qui tâm“, là những ngày ở xứ người, nhìn những
hàng gồi cao của thành phố Los Angeles để nhớ về câu thơ Giả Đảo và
man mác thêm tấc lòng đối với quê hương. Thời gian, có thể là thập
niên 40, 60, hay qua thế kỷ 21 này. Không gian có thể của xứ quê
Bình Định, góc phố Sài Gòn hay phố xá Los Angeles bây giờ. Nhưng con
người thì vẫn y nguyên. Vẫn, cái suy tư của một người muốn đi tìm
trong cái nhỏ nhất của cuộc sống những điều to lớn. Vẫn, cái tâm cảm
của một người thích phiêu du, và thường nhìn ngắm với con mắt nhảy
đi từ chỗ này sang chỗ kia ở chỗ một đám mây đang lang thang trên
trời đến một nơi chốn quê hương đã mịt mù trong khói sương thời thế.
Có phải là tâm cảm của một người trong “Một ngày để tùy nghi”:
“... Nhị thập tứ kiều? Ở đâu vậy? Cảnh trí nó ra sao? Đêm trăng, anh
nghĩ tới nó. Nó gợi những mơ ước xa khơi. Anh Tư tưởng tượng mình
phất phơ thơ thẩn ở chỗ “nhị thập tứ kiều” xa xôi viễn vông đó.
Nhưng “nhị thập tứ kiều“ cũng không thuộc về anh. Anh Tư tưởng tượng
những rạch nước chạy giữa hai hàng cây trong các khu vườn ở Lái
Thiêu, ở Chợ Giữa, tưởng tượng rừng tre gai ở cao nguyên miền Trung,
những giải mây ẩm ướt mang vô vàn giọt nước li ti lê thê kéo ngang
qua đèo Hải Vân. Anh Tư tưởng tượng những ngóc ngách trong đô thành,
cảnh sống sầm uất đầy bất ngờ của xã hội nghèo túng, tưởng tượng
những quán cà phê ba tàu, những vườn hoa đây đó ở Sài Gòn Chợ Lớn,
những nơi có thể ngồi phất phơ nhẩn nha… Nhưng những thứ đó không
thuộc về anh: công viên, tiệm nước ba tàu, vườn cây Lái thiêu v.v...
Anh Tư không thể ở bất cứ đâu. Anh Tư chỉ có thể ở sở...”
Ngồi làm việc ở sở mà tâm tư phiêu hốt hết từ chân trời nọ đến đất
nước kia, có khi chúng ta cũng giống ông Võ Phiến chứ? Dù là của cậu
bé học trò “mộng ngoài cửa lớp” xưa kia hay người chuyên viên đang
mệt thở không ra hơi trong sở làm xứ người bây giờ…
Nhân vật của Võ Phiến là tổng hợp của những cái nhìn sắc sảo và
dường như có khuynh hướng xoáy sâu vào nội tâm người đọc để có thể
bắt gặp một chút nào chia sẻ ở trong. Mỗi một cử chỉ, mỗi một hành
động, cũng đều phát xuất từ đời sống đầy sinh động đang tiếp diễn
ngoài kia. Đọc thử truyện “Nhớ làng“ để thấy được cách mô tả tâm lý
của một nhân vật bắt gặp người vợ ngoại tình, anh Năm Hà:
“Bất giác anh áp mặt vào cánh cửa cố nhìn qua một khe hở. Không
trông thấy được gì khe hở nhỏ quá. Anh xoay trở nghiêng đầu sang bên
này, ngoẻo đầu sang bên kia.
Cuối cùng anh trông thấy. Chỉ thấy được một khoảng nhỏ xíu thôi. Anh
Năm Hà thấy bàn chân của một người đàn bà đang nằm bàn chân của chị
ấy Trên mặt chiếu bàn chân xuôi xuống cố hết sức chúc mũi xuống như
kiễng chân nhón gót. Bốn ngón chân quặp xuống còn ngón chân cái thì
uốn cong lên. Nó uốn cao lên ôi chao quá sức nó làm nổi cao một sôi
gân. Trời ngón chân cái ; nó uốn cong như cái đuôi con chuột trong
cơn hấp hối bị kẹp nát đầu trong cái bẫy, cái đuôi oằn lên trước khi
con vật chết hẳn. Anh Năm Hà cuống cuồng run bắn: cái gì vậy?
Trước mặt anh ngón chân cái oằn lên. Anh Năm hà nghẹn cứng ngang cổ,
không thở được nữa. Cuối cùng, cổ phát ra một tiếng hực và nước mắt
anh tuôn ra…”
Chỉ mọt chi tiết nhỏ, một hình ảnh của một ngón chân cái của người
vợ ngoại tình qua con mắt nhìn của người chồng mà gợi ra biết bao
nhiêu là ý tưởng tiếp theo. Nó gợi lại một đời sống mà những bất
hạnh lúc nào cũng chực chờ như hình ảnh của con chuột bị kẹp nát đầu
trong bẫy. Hình như, trong cái phác thảo độc đáo của mình, Võ Phiến
đã mô tả được nỗi đau chỉ vài câu ngắn. Thế mà, cái đau ấy như dằn
vặt con người nhiều hơn…
Có người nhận xét, Võ Phiến sở trường ở thể tùy bút nên ta thường
gặp ở bất cứ chỗ nào, bất cứ sáng tác nào ảnh hưởng của thể loại ấy.
Thậm chí, khi cả lúc ông làm công việc khá nghiêm túc là viết văn
học sử của 20 năm văn học miền Nam nhiều lúc ông viết những đoạn văn
có phong vị y hệt một thiên tùy bút. Có kẻ khen, người chê. Theo
tôi, đó là một nét riêng của ông. Có những tác giả, ảnh hưởng của
thi ca khá nặng nên dù viết tiểu thuyết hay biên khảo, tạp ghi hay
nhận định đều có chất thơ ở trong. Thì, với Võ Phiến, tùy bút cũng
là một môi trường bao la để tầm nhìn xa hơn, suy tư rộng hơn, khoảng
khoát vượt qua những hàng rào định kiến. Khi đọc tùy bút của ông, có
sự thoải mái của một người đang sống hết mình, thở hết mình cho
những giây phút hào mình vào trong cảnh huống mà những dòng chữ tạo
ra.
Văn học Việt Nam có nhiều người viết tùy bút độc đáo. Nguyễn Tuân,
Vũ Bằng, Thạch Lam, Mai Thảo,… những phù thủy của chữ nghĩa tha hồ
hiển lộng.
Nguyễn Tuân trong tùy bút phô diễn ra một nhân tính độc đáo, của tâm
tư chơi vơi lẫn lộn giữa cái đã qua và cái hiện tại, giữa cái đã có
và cái đang hình thành. Viết, theo tác giả “Vang bóng một thời“ là
một cách thế sống, để phiêu du, để lạc lối vào những lãnh địa u trầm
của cuộc nhân sinh.
Với Vũ Bằng, tùy bút là để trao gửi, để hoài nhớ. Cái đã xa, đã
tưởng biệt thẳm mất hút nay sống lại, bằng tâm tình kể lể, bằng thời
tiết gợi nhớ, bằng miếng ngon quen thuộc. Với tùy bút Vũ Bằng, là
chất xúc tác cho chia sẻ để nhung nhớ nuối tiếc thành một cảm quan
làm rung động tâm não con người. Ở diễn tả, thấy tấm tình tha thiết.
Ở phong cách, thấy một người hoài cổ nâng niu hoài những trân quí
tình cảm của một đời người. Quê cũ, vời vợi nhưng nơi chốn đang sống
cũng thấp thoáng biệt mà.
Ở Thạch Lam, tùy bút là những ghi nhận trong sáng từ cuộc sống. Nhận
định có ý nhị, và cuộc đời là những lãng mạn đan kết với sự tinh tế.
Tùy bút Thạch Lam có chiều sâu của một người tìm được nét đẹp trong
sự đơn giản. Chữ nghĩa, là tượng hình của tình cảm nhẹ nhàng, của
nỗi rung động từ lòng yêu đời yêu mình chan chứa...
Riêng với Mai Thảo, tùy bút là những trang thơ đẹp, của ý hướng muốn
vượt thoát lên cao, của những thẩm mỹ quan đã thành bất biến cho một
phong cách vừa lãng mạn vừa khác người. Những cách ngắt câu, những
câu văn ngắn có khi cộc lốc, có khi bay bướm là cả một phong cách
khó ai bắt chước dù có nhiều người chịu ảnh hưởng nhái theo.
Nguyễn Hưng Quốc đã viết về tùy bút Võ Phiến:
”Tùy bút Võ Phiến, như thế, chỉ là một chuỗi dài những trăn trở,
những khắc khoải. Hết khắc khoải về các vấn đề văn hóa, chính trị,
xã hội, lịch sử, lại khắc khoải về bản chất cuộc đời và số phận của
con người. Đọc tùy bút của Nguyễn Tuân, của Thạch Lam, của Vũ
Bằng... chúng ta thấy khoái trá, đọc tùy bút của Võ Phiến chúng ta
thấy ngẩn ngơ. Mà nghĩ cho cùng, có gì để mà ngẩn ngơ chứ? Ông viết
những điều giản dị, gần gũi biết bao...”
Nguyễn Hưng Quốc cũng nhắc đến những câu văn của Võ Phiến tạo ra
những ám ảnh khôn nguôi cho người đọc. Những ám ảnh ấy chẳng cao xa
gì, nó tràn đầy ê hề trong cuộc sống. Có lúc tưởng là lãng quên
nhưng nếu có chút gì xúc tác lại trở về và làm bồi hồi không nguôi
trong lòng. Tôi tự mình đối chiếu với chính mình thì cũng thấy như
vậy. Tôi đọc “Thư Nhà“ lần đầu tiên trong một buổi tối ở một căn
phòng trong cư xá sĩ quan độc thân ở Nha Trang. Lúc ấy, hết tiền ra
phố nên nằm nhà đọc sách trong cái cảm giác lười lĩnh giết thì giờ.
Thế mà đọc những trang sách, tự nhiên thấy như mình đang sống trong
một cảnh thổ khác, đang nói một thứ ngôn ngữ khác. Suốt một buổi
tối, thấy thời khắc trôi nhanh và nỗi buồn xa gia đình, xa người
tình, xa Sài Gòn cũng vơi đi một ít. Sau này đọc lại, cũng những
trang sách ấy, thì cảm giác đầu tiên lại trở về. Không biết có phải
là nỗi ám ảnh của ngày xưa còn tồn đọng lại trong vô thức? Có lần
khác trong hầm đại liên trong tuyến phòng thủ của trường Bộ Binh Thủ
Đức, tôi đọc “Thương Hoài Ngàn Năm“ vào một ngày ứng chiến buồn
chán. Nhìn ra bên ngoài qua khung hẹp của lỗ quan sát, thấy nắng
nhạt nhạt hoang vu mà lại đọc những trang sách về ý nghĩ của một cô
gái quê trong một đêm mưa tầm tã. Những cảm giác lạ lạ ấy, đã có
trong thời điểm ấy, lại thành một chút gì vướng bận, tưởng quên đi
nhưng khi đọc lại trong những thời gian, không gian khác thì lại trở
về, và, cảm giác ấy đã làm thơm hương hơn những suy tư. Không biết
có phải đó là điều làm cho tôi quên đi những thời điểm và những nơi
chốn mà mình tham dự vào khi đang giở theo từng trang sách.
Nguyễn Hưng Quốc đã viết “nếu cần phải tìm cho Võ Phiến một nhãn
hiệu chúng ta có thể gọi ông là nhà văn của thế kỷ, thế kỷ XX…” Dù ở
bất cứ lãnh vực nào, ông đã có nhiều cống hiến cho văn học Việt Nam.
Trước năm 1975, được giải thương văn học và có nhiều đóng góp cho 20
năm văn học miền Nam. Sau năm 1975, là người đã cố công vực dậy lại
nền văn học ở hải ngoại và cùng với nhiều tác giả khác đã tạo ra
được một không khí sinh động của một thời đại đầy biến cố của đất
nước chúng ta…
Nguyễn Mạnh Trinh |
