Thời tiết cuối thu vào đông trời lành lạnh làm mọi người nghĩ đến mùa lễ sắp đến. Sau lễ Tạ Ơn, và sau ngày “Black Friday”, là mùa  giáng sinh, mùa của mua sắm của người dân Hoa kỳ. Những trung tâm mua bán đã có những sinh hoạt tấp nập dù rằng năm nay viễn tượng kinh tế không có gì sáng sủa lắm. Đối với người Việt tị nạn chúng ta lại thêm một giáng sinh ở xứ người. Mỗi người trong chúng ta đã có nhiều Giáng sinh đáng nhớ. Giáng sinh của kỷ niệm thời tuổi trẻ. Giáng sinh của những ngày chiến tranh. Giáng sinh của những ngày Cộng sản chiếm cả nước với những ngày thê thảm nhất khiến cả triệu người Việt phải thách đố với định mệnh vượt biển tìm tự do. Giáng sinh của đời tị nạn, từ những bước khởi đầu lập lại cuộc đời với hai bàn tay trắng để có được một cộng đồng tiến triển ngày hôm nay. Mỗi người Việt có cảm tưởng suy nghĩ khác nhau nhưng tựu chung là tiễn một năm cũ đi và đón một năm kế tiếp với niềm hy vọng lạc quan vào tương lai. Nhân mùa Giáng sinh, chúng tôi xin nói chuyện về ngày lễ trọng đại hầu như của cả nhân loại này như một chia sẻ ý nghĩa đời sống.

Có một câu hỏi khó với những người ngoại đạo nhất là đối với những người theo đạo ông bà. Đó là xuất xứ của ngày lễ giáng sinh. Nhưng trên thực tế, ngày lễ ấy đã trở thành ngày của mọi người và thời điểm ấy quen thuộc cả với mọi người dù có đạo Thiên Chúa Giáo hay không. Đó đâu phải là câu hỏi khó! Lễ Giáng sinh mà chúng ta còn gọi là ngày Thiên Chúa Giáng Sinh, hay Noel, hay Xmas, hay Christmas là ngày kỷ niệm ngày Chúa Jesus thành Nazareth sinh ra đời theo tin tưởng của người Thiên Chúa Giáo. Thiên Chúa được sinh ra tại Bethlehem thuộc tỉnh Judea của nước Israel thuộc đế quốc La Mã vào khoảng giữa của hai năm thứ 6 trước Công Nguyên và năm 6 sau Công Nguyên. Theo ấn định của Tòa Thánh thì ngày lễ chính là ngày 25 tháng 12 và ngày lễ vọng là ngày 24 tháng 12. Nhưng ngày 24 tháng 12 hầu như được nhân loại hóa để trở thành ngày lễ của rất nhiều quốc gia theo những tôn giáo khác nhau.

Vậy nguồn gốc của chữ Noel, Xmas, và Christmas là như thế nào? Tiếng Pháp Noel là viết tắt từ chữ Emmanuel có nghĩa là “Thiên Chúa ở cùng chúng ta”. Còn chữ Christmas là ghép của hai chữ Christ là tước vị của chúa Jesus còn chữ "mas” là viết tắt của mass (nghĩa là thánh lễ). Còn Xmas thì có nguồn gốc từ chữ Hy lạp Xpiotos hay Xristos có nghĩa là Christ.

Còn biểu tượng của giáng sinh? Hai biểu tượng là cây thông Noel và vòng lá mùa vọng. Có nhiều truyền thuyết về cây thông Noel. Như truyền thuyết về Thánh Boniface đã đánh gãy cây sồi lớn để làm ngừng lại đám tế thần dưới gốc sồi bằng cách giết đứa bé theo lễ tục của những người dị giáo. Dưới gốc sồi hiện lên cây thông nhỏ và thánh Boniface đã nói rằng cây thông là sự sống và tượng trưng cho sự vĩnh hằng của chúa Cứu Thế. Còn một truyền thuyết khác là khởi nguồn từ Martin Luther vào thế kỷ 16. Ông thấy vẻ đẹp của cây thông, phủ đầy tuyết trắng qua những vì sao lung linh. Ông mang cây thông nhỏ vào nhà, trang hoàng ngày lễ với những ngọn nến treo trên cành và giải thích rằng những cây nến thắp sáng tượng trưng cho ánh sáng mà đức Jesus mang đến cho nhân loại và màu xanh tươi của cây thông tượng trưng cho Đức Chúa Trời hằng hữu.

Còn vòng lá mùa vọng là vòng tròn kết bằng cành lá xanh đặt 4 cây nến. Vòng hình tròn nói lên tính vĩnh hằng và màu xanh của lá nói lên hy vọng rằng Đấng Cứu Thế sẽ xuất hiện cứu nhân loại và 4 cây nến gồm 3 cây mầu tím là mầu của mùa vọng và cây nến thứ tư mầu hồng là mầu của ngày chủ nhật thứ ba của mùa vọng hay còn gọi là Chủ nhật vui mừng.

Ngoài ra còn hình ảnh của ông già Noel mà chúng ta thường thấy được trang hoàng trong mùa Giáng sinh.

Xuất xứ của ông già Noel? Đối với người Thiên Chúa Giaó, Thánh Nicolas là vị thánh quan thầy của trẻ em, một trong những vị thánh quen thuộc thường cầu bầu cho dân chúng. Người ta cho rằng hình ảnh ông già Noel trong dịp lễ Giáng Sinh chính là hiện thân của Thánh Nicolas và được gọi với tên Santa Claus. Nhiều sử gia cho rằng hình ảnh đầu tiên về ông già Noel xuất hiện trong một bài thơ có tên “A visit from Saint Nicholas” của thi sĩ Clement Clarke Moore xuất bản năm 1823. Bài thơ cũng còn được hiểu là “The Night before Christmas” và "Twas the Night Before Christmas”. Hình ảnh ông già phúc hậu với bộ râu trắng dài trong bộ quần áo màu đỏ có viền trắng, nón đỏ, thắt lưng da đen thì xuất hiện đầu tiên trên báo chí vào năm 1860 qua nét bút tưởng tượng của nghệ sĩ Thomas Nast.

Người Việt Nam thường ăn tiệc Giáng sinh ra sao? Theo tôi biết, người Việt Nam chịu ảnh hưởng nhiều của văn hóa Pháp nên thường ăn bữa tiệc nửa đêm rất thịnh soạn gọi là “reveillon” với ý nghĩa của chữ reveil (nghĩa là thức dậy). Thức ăn có thể là hải sản, tôm hùm, oyters, paté gan ngỗng, nhưng món ăn truyền thống vẫn là gà tây nhồi hạt dẻ và món desert chính là buche de Noel. Sau bữa ăn, có thể có khiêu vũ. Đây là dịp để gia đình xum họp, trao nhau quà tặng để biểu lộ tình thương yêu với nhau. Trong văn học đã có nhiều nhà văn viết về đề tài này.

Tôi có một kỷ niệm. Khi học ở trường Chu văn An, trong giờ Pháp văn tôi không thể nào quên khi giáo sư Nguyễn Văn Muì đọc truyện ngắn ”Conte de Noel” trong tác phẩm nổi danh “Lettres de mon moulins” của nhà văn Alphonse Daudet…Lúc thầy Mùi đọc truyện ngắn ấy vào giờ thứ tư của buổi sáng nghĩa là gần đúng ngọ lúc mà bao tử của cả thầy lẫn trò đều rỗng ruột. Thế mà, có ai biết truyện ngắn “Conte de Noel” có nội dung như thế nào không? Đó là chuyện ông cha Thomas Arnoton làm thánh lễ nửa đêm nhưng vì tham ăn và háu đói nên đã ăn gian bỏ nhiều đoạn thánh kinh phải đọc khi làm lễ nên bị tội. Ông cha này bị các món ăn thịnh soạn hành hạ trong trí óc theo các hồi chuông lễ dồn dập thúc đẩy nên đọc thánh kinh ngắn đi để mau dự buổi tiệc như ông mong đợi. Trong truyện ngắn mô tả toàn những món ăn ngon lành đầy những sơn hào hải vị và tiếng nuốt nước miếng ừng ực của ông cha đang giảng đạo làm cả thầy lẫn trò của lớp buổi trưa cũng nuốt nước miếng theo và đọc Pháp ngữ bằng cái miệng đầy nước bọt chứ không phải bằng giọng mũi nữa.

Tác giả của “Lettres de mon moulins” là nhà văn Pháp Alphonse Daudet (1840-1897). Ông sinh trưởng ở thành phố Nimes xứ Pháp và được gọi là “The French Dickens” bởi vì có nhiều điều giống với nhà văn Charles Dickens của văn chương Anh. Ông là tác giả của tập thơ ”Les Amoureuses”, và tác phẩm ”Le Petit Chose “; "Aventures prodigieuses de Tartarin De Tarascon”, bản kịch ba hồi ”L’Arlésienne” và tập truyện ngắn “Lettres De Mon Moulins”. Tập truyện ngắn này ông viết ở Clamart gần Paris, gồm một loạt những lá thư và những truyện ngắn viết về đề tài từ vùng Provence. Mệt mỏi với đời sống ở Paris, ông về miền quê này và quan sát, ngắm nhìn đời sống của những người dân quê, làm quen và gần gũi họ để khám phá ra những cá tính và lắng nghe những chuyện kể thú vị để tạo thành nguyên liệu cho một tác phẩm lớn. Trong những tác phẩm của ông đã biểu lộ tính chất bi quan yếm thế đã bắt đầu nổi lên trong thập niên 80 của thế kỷ 19. Giống như Emile Zola và các nhà văn theo phái tự nhiên, ông đã ghi chép lại một cách thật sắc sảo những tội ác của xã hội trong thời kỳ này, nhưng có nhiều sự kiện rất bi thảm đã được mô tả trong tinh chất của thi ca. ”Lettres de Mon moulins” được quay thành phim với đạo diễn Marcel Pagnol với các tài tử Roger Crouzet, Henri Cremieux, Edouard Delmont, Henri Vilbert, Fernand Sardou.

Đó là một kỷ niệm Giáng sinh của tôi về thời đi học. Nhưng còn có nhiều kỷ niệm khác nữa. Cứ kể ra thì còn nhiều nhưng tôi xin kể về một bài thơ Giáng sinh mà khi viết tôi đã ở trong một hoàn cảnh đặc biệt trong đời tôi. Lúc ấy là năm 1979, khi tôi vừa được thả từ trại tù cải tạo ra mấy ngày. Bài thơ “Giáng sinh ở Sài Gòn”

“Hãy xuống đường và mặc áo mới.

Chiếc áo ngày Chúa bị đóng đinh

Còn khô vệt máu

 Hãy xuống đường và xưng tội

Thân phận Việt Nam.

Âm như dao sắc

Thánh ca xoáy tròn

cấu da nỗi đau có thực.

Giáng sinh ở Sài gòn

Con phố không còn gió

Ngọn cờ ủ ê.

Lặng lẽ.

Giáng sinh ở Sài Gòn

Thắp trong mắt mỗi người ngọn nến nửa đêm

Đầu mang vòng gai buốt

Hân hoan hành xác mình

Giáng sinh ở Sài gòn.

Mọi người đi ra đường

Cầm trái tim

Làm vũ khí.

Lời đồng dao của quỉ

Bắt đầu chuông báo tử mùa xuân.

Hát cho rõ tiếng guốc nàng.

Hai mươi năm trẻ dại

Hát và thở ký ức chàng

Thác reo lũng gió

Hát và vỗ tay thế kỷ chúng ta.

Khúc hoan ca thinh lặng

Hát và long lanh hạt lệ

Giáng sinh ba mươi năm trí nhớ.

Bây giờ nửa đêm

phơi khô dây hạnh phúc

ngọn nắng phai phai

ru tôi tóc sợi.

Bây giờ ở Sài gòn

Tôi trốn vào đám đông

Mặt nạ che tông tích

Tự hỏi có phải là dòng sông

Trôi qua những ấu thơ tinh nghịch

Cánh cửa khuya đóng lại bình minh.

Giáng sinh ở Sài gòn

nhớ ly cà phê gạo rang đắng chát.

Cho cũ một ngày.

Ngọn đèn dầu nhỏ tăm tối

Sao không thắp hỏa châu

Sân ga không tàu đợi

Giáng sinh ở Sài gòn.

Ngực khan đám đông đau

Than vừa ngún

Bếp đỏ lửa rồi bè bạn ta ơi

Giáng sinh ở Sài gòn

Sống lại chính chúng ta

Hàng hàng lớp lớp

Tôi phục sinh. Anh phục sinh

Từ dòng máu giọt…”

Giáng sinh năm đó không hiểu sao mà đường phố đông đảo đến như vậy. Một sự trùng hợp nào đó, hình ảnh của Hồ Chí Minh treo trên mặt tiền của Ủy Ban Nhân Dân Thành Phố bị hạ xuống để sửa chữa và tiếp theo là có tin đồn có đảo chính và thay đổi chính trị. Lúc đó đời sống dân chúng cả nước thật là cực kỳ khó khăn, nghèo đói, ngoài đường đầy những người không nhà bị đánh tư sản hoặc ở vùng kinh tế mới trở về, hàng hóa thiếu thốn, chính sách ngăn sông cấm chợ, rồi hậu quả của việc đổi tiền, trại tù đầy ắp người. . . tất cả trong tình trạng bi đát. Thế mà, ngày Giáng sinh vẫn đông người nô nức dân chúng tin tưởng vào một niềm tin mơ hồ nào đó về một biến cố chính trị. Các buổi giảng đạo trong nhà thơ đầy ắp người và Giáng sinh là một dịp để tôn giáo nói lên ước vọng của dân chúng…

Có một bài thơ khác, viết trong một thời điểm khác khi tôi bắt đầu làm lại cuộc đời ở xứ người. Một bài thơ lục bát với âm hưởng bâng khuâng của một người chưa biết đôi chân mình sẽ về đâu…

 “Vào thương xá giọt nhạc rơi

Giờ thánh tẩy, chợt cõi đời bù hao

Từ khi gươm súng vẫy chào

Ngẩn ngơ tiền kiếp lao đao bóng hình

Soi gương mù mịt nhân sinh

ngọn thông đèn thắp nỗi mình ở đâu?

Đứng bên hang đá u sầu

Thấy cây thập giá nỗi đau hình thành

Tượng Mẹ giọt lệ long lanh

Hồng ân thiên cổ trên cành còn treo

Chiếc xe đò cũ qua đèo

Nghe sương khói chạnh cuối chiều bâng khuâng

Đứng trên đỉnh dốc phong trần

Áo cơ hàn cũ thế thân vẫn vừa

nhạc rơi ẩm sáng lạnh trưa

giáng sinh tôi, quạnh đêm mưa ngang đầu.

Tâm tư khi vừa qua Mỹ định cư ai cũng giống nhau. Vào ngày Noel trong không khí lễ hội tưng bừng nhưng trong lòng thì bâng khuâng, quá khứ thì vẫn còn những tha thiết sót lại, hiện tại thì ngơ ngác và tương lai thì chưa biết định hình ra sao. Tôi nghe nhạc Giáng sinh trong tâm cảm ấy…

Về âm nhạc có một bản nhạc Giáng sinh nhiều liên hệ quan trọng đến thời sự Việt Nam. Nhắc đến bài hát ấy, là nhắc đến những ngày tháng không thể nào quên của cuộc chiến Việt Nam. Chúng tôi muốn nói đến bản nhạc White Xmas của nhạc sĩ Irving Berlin được phát trên hệ thống truyền thanh Hoa Kỳ ngày 30 tháng tư năm 1975 như một mật hiệu để bắt đầu cho chiến dịch Frequent Wind để di tản bằng không vận tất cả những người Mỹ ra khỏi Việt Nam. Sau khi đại sứ Martin tỏ ý muốn dời lại thời giờ di tản thì Bộ Trưởng Ngoại Giao Henry Kissinger ba phút sau ra lệnh phải thực hiện ngay và bản nhạc như một mật hiệu khởi đầu. Lời nhạc có những câu như:

“The sun is shining, the grass is green

The Orange and palm trees sway

There’s never been such a day

In Bervely Hills, L. A.

But it’s December the twenty-fourth-

And I am longing to be up North”

Và bản tạm dịch như sau:

”mặt trời rực rỡ, đồng cỏ xanh non

những cây cam và cây cọ đong đưa

Không bao giờ là ngày đó

ở Bervely Hills, Los Angeles

Nhưng là ngày 24 tháng mười hai

Và tôi ước ao ngược lên phương Bắc. . . ”

Nhạc sĩ Irving Berlin đã viết bản nhạc này như thế nào ?

Có rất nhiều tài liệu nói về thời gian và nơi chốn mà nhạc sĩ đã sáng tác ra bản nhạc này. Một tài liệu thì nói rằng ông đã sáng tác nhạc ở bên bờ hồ tắm của khách sạn Baltimore ở thành phố Phoenix tiểu bang Arizona năm 1940. ông đã sáng tác bản nhạc này suốt một đêm và đã nói với người thư ký riêng của mình ”giật đi cây bút của anh và đóng lại bản nhạc. Tôi thực sự đã viết một bản nhạc hay nhất trong số những bản đã viết- nhưng, tôi đã viết một bản nhạc tuyệt vời nhất so với những bản nhạc của bất cứ một nhạc sĩ nào” Và với chúng ta, những người Việt nam, có phải bản nhạc này đã đánh dấu những ngày bi thảm nhất của cuộc chiến không? Một bản nhạc giáng sinh lại có một liên hệ với lịch sử !!!

Nguyễn Mạnh Trinh