Bỗng nhiên lại dích dắc
nhớ về chuyện cánh đồng màu bên bưng biền ven sông xưa vào độ giêng
hai ta. Ca dao xưa đó: Tháng Giêng là tháng ăn chơi, Tháng Hai trồng
đậu, trồng khoai, trồng cà…
Sau mấy ngày Tết, đồng cỏ bưng biền đang ngủ yên bỗng sôi động hẳn
lên vì nhà nhà xuống vụ rau, đậu, dưa, cà… Đất trồng vụ màu vào
giêng hai thường là đất vừa gieo mạ xong, nằm chờ tay người, qua
giêng hai, sau đợt mưa phùn rét mướt thì cuốc lên, đập nhỏ ra, đánh
thành vồng để trỉa hạt trồng màu.
Bấy giờ bầu trời sáng còn mờ sương. Sương giăng kín mấy lũy tre
làng, giăng kín cả lối đi. Mấy bác ‘lão nông tri điền’ vác bừa đánh
trâu ra đồng sớm như thể đi trong ma trận sương mù, thực ra chỉ là
bám đuôi trâu mà đi. Đường làng rộng, mặt đường bằng đất nện nên
chẳng sợ vấp chân đau; chỉ thỉnh thoảng có cái gai tre nó chích thì
dừng lại gỡ chút xíu xong rồi đi tiếp. Con trâu khịt mũi ngửi đường
đi trước, lão nông ngậm tẩu thuốc theo sau, phả khói thuốc vào
sương, cũng mù mù trắng xóa như nhau. Lại thêm, lão nông nào cũng
đánh theo con cúi. Con cúi đánh bằng rơm để giữ lửa, cũng bốc khói
trong sương, cũng hòa khói vào trong không gian yên ắng lúc bấy giờ
thỉnh thoảng vẳng tiếng gà gáy tan sương.
Đoàn người và trâu đi, kẻ trước người sau, trâu đi theo đàn. Ai
không có trâu thì vác cuốc, vác thêm cái vồ đập đất. Một đầu cán
cuốc có máng theo cái ấm chè, vòi ấm nút lá chuối kẻo nước trào ra
ngoài. Ra đến đồng màu ven sông thì trời tan sương, đã rõ mặt người.
Việc làm đồng bắt đầu. Ngày ấy chưa có nhiều máy cày, trên đồng phần
lớn chỉ thấy trâu cày bừa lẫn với người cuốc đất, tơi cỏ. Đầu tiên
là đập đất cho tơi. Đất thường được cuốc trước đó để khô cho dễ làm,
gặp nắng thì gọi là đất rang. Muốn làm cho đất vỡ nhỏ, một là nhờ
trâu bừa, hai là dùng cái vồ đập đất. Cái vồ thật đặc biệt, được làm
bằng một khúc gỗ lớn bằng bắp chân, thường là gỗ mít trong vườn,
hình trụ. Muốn đập cục đất to thì dựng cái vồ lên mà nện thật mạnh,
đất tơi nhỏ ra thì dùng cái thân vồ nằm ngang mà đập. Cánh đồng màu
rộng mênh mông, vậy mà chỉ với cái vồ nhỏ xíu từ tay người giơ lên
nện xuống trong sương chẳng mấy chốc, đất đã tơi ra như có ai xay.
Tiếp đó đất được đánh thành vồng. Từng hàng đất nằm cạnh nhau như
những đứa con đất đai sinh đôi sinh ba, rồi sinh chục, sinh trăm,
sinh ngàn. Những luống đất nằm nối nhau, song song nhau, được trồng
đủ thứ rau màu; sắn với các loại sắn mì, sắn ba trăng, sán trắng
trồng chen với bắp trỉa hai bên vồng; khoai có các loại khoai lang,
khoai hoàng long, khoai tía, khoai từ; đậu có các loại đậu xanh, đậu
đen, đậu huyết; cà có cà dĩa, cà tím, cà pháo; ớt có các loại ớt ta,
ớt hiểm, ớt chỉ thiên… Trồng trỉa xong thì đã chiều xế bóng, bữa lỡ
cho những chiếc dạ dày trống rỗng vì lao động nặng được dọn ngay
trên bờ ruộng. Thường là chè hoặc xôi đậu. Đơn giản mà vui. Tiếng
nói cười rộn ràng trên đồng vọng từ đầu triền sông đến cuối triền
sông, trải dài mấy cây số. Chiều tối thì việc đồng áng đã xong,
những cây trồng như cà, ớt được tưới tắm. Rồi vài tuần sau, đồng
bưng biền bật dậy mầm xanh, trải dài một không gian đầy hy vọng mùa
màng.
Giêng hai nay qua đồng bưng biền, nhìn rau màu đã lên xanh mà nhớ
ngày xưa. Bây giờ, đàn trâu đã vắng dần, cái vồ cũng đã mất không
còn thấy nữa. Máy móc đã làm thay con người từ hai chục năm nay.
Nhưng sao cứ nhớ giêng hai thuở đó. Nhất là dáng cha thổi con cúi đã
tàn lúc cuối chiều thắp điếu thuốc vấn, bấy giờ đã cháy ngắn còn độ
gang tay. Khói con cúi bay trong chiều vàng, bay từ xưa đến mấy chục
năm sau, còn nhớ ơi là nhớ…
Hồ Đăng
Thanh Ngọc
Tạp chí Văn hóa Phật giáo
