Thi sĩ độc đáo, “anh chồng độc đáo” Hữu Loan đã quyết định bỏ cõi
trần nặng như thồ đá, về nơi biền biệt chiều hoang màu tím của
ông.
Ông đi tối hôm trước, trưa hôm sau tôi mới được tin, vội bỏ hết
công việc, hạ quyết tâm trong nửa giờ phải nghĩ xong câu đối tiễn
ông. Trời phù hộ, những người như Phùng Quán, Hữu Loan thiêng lắm.
Các ông cứ như hiện về trước mặt, tươi cười vỗ vai “gà” ý sẵn cho
mình làm câu đối để nộp bài cho kịp. Cứ như làm bài thi mà trúng
tủ vậy, ngoáy một mạch là xong. Hay nói như Hoàng Cầm, cứ như có
ai hiện về đọc cho mình viết.
Đọc rằng:
- Khóc
vợ, có hoa tím phân ưu, tiếng khóc hóa lời ca,
“thăm thẳm
chiều hoang”
thành bất tử!
- Khinh vua, rủ đá xanh làm bạn, giọng khinh vào
câu đối,
“ăn
dân hết nước”
lại trường sinh?
Viết vội gửi đi, nay có thời giờ, xin nói rõ thêm vài ý.
Hữu Loan có “khinh vua” không? Thưa có, mà khinh lắm (thực ra
không thèm khinh thì cũng là quá khinh thôi). May mắn là từ khi
Hội Văn nghệ Lâm đồng thành lập (1987) mà Hữu Loan đột nhiên đến
chào mừng như từ trên trời rơi xuống, thì mấy anh em viết văn
chúng tôi ( Bùi Minh Quốc, Tiêu Dao Bảo Cự, Hà Sĩ Phu…) có may mắn
được làm bạn vong niên của ông, được ông kể dông dài cho nghe
nhiều chuyện, đọc cho nghe những bài thơ chưa đăng…Có những chi
tiết hôm nay vẫn chưa tiện nói hết.
Hữu Loan bảo đất Thanh Hóa của ông là đất Trạng, Trạng chỉ khoái
chửi vua thôi. Sau này, trong một cuộc phỏng vấn của đài BBC ông
còn kể thẳng tên “vua” cách mạng ấy ra. Tội “khi quân” là tội
chết. Biết mình có cái “tật” đáng chết ấy nên tự lui về sớm là
hơn. Quả nhiên khi nhà nước tặng giải muộn mằn cho 4 vị Nhân văn
thì ông cũng bị loại ra, tội khinh vua dễ gì tha cho được?. Trần
Dần (tuy rất khí phách) nhưng khi xin tái nhập Hội Nhà văn thì Hữu
Loan cũng chê.
Có bạn hỏi “Khóc vợ” đối với “Khinh vua” có chỉnh
không? Thưa chỉnh lắm. Động từ đối động từ , danh từ đối danh từ
(mà động từ “khóc” ở chỗ này cũng như “khinh” đều là
động từ cập vật, verbe transitif , đòi hỏi bổ ngữ : khóc ai, khinh
ai), bằng trắc rất nghiêm. Còn VỢ đối với VUA thì có thể trách là
không chỉnh, không phải vì thất lễ với vua mà thất lễ với vợ. Vợ
là người mà ông yêu quý, vua là người mà ông khinh ghét, đối thế e
làm tủi vong linh người vợ “màu tím hoa sim”!. Nhưng người sành
câu đối như Hữu Loan chắc ông không giận. Bởi câu đối cho phép
tương phản chứ đâu cứ phải tương xứng.
Này, Hồ Xuân Hương viết:
Võng đào ông lớn đi trên ấy
Váy rách bà con vỗ dưới này
Nữ sĩ cũng cho phép cái “trên ấy” của “quan lớn”
được chơi trèo, đối với cái “dưới này” của “bà con”
giữa lúc váy rách, quan thất lễ thế vẫn được văn học coi câu đối
ấy là rất “chỉnh” kia mà.
Câu đối xướng họa giữa Tú Sót-Hữu Loan và Hà Sĩ Phu sự thể như
sau. Vế xuất dối
“Bác bôi tôi
không bằng tôi bôi bác !” của ông đồ Nghệ Tú Sót ra
đời đã lâu nhưng chưa ai đối được . BÁC BÔI TÔI – TÔI BÔI BÁC,
thành hai cụm, chỉ tráo vị trí giữa hai chữ mà nghĩa khác hẳn, làm
cho cụm sau nặng hơn cụm trước, bôi bác là từ đơn
cũng là từ ghép, tôi là ai mà bác là
ai? Nhẹ như đùa mà sâu.
Khi Tú Sót vào thăm tôi ở Đà Lạt, ông khoe đã có người đối là Hữu
Loan, và đọc :
Mày ăn dân hết nước, dân ăn mày
!
Tôi nghe mà sướng tỉnh người. Đem “mày” đối với “bác”.
Khinh đấy chứ đâu? Chữ “mày” đã tài (ăn mày) mà chữ
“ăn” càng tài (ăn nhau cũng nghĩa là xơi nhau, là ăn thua,
là ăn thịt nhau), chữ “nước” càng tài hơn. Hết nước là hết
cách, mà cũng có nghĩa mất nước thì dân đi ăn mày.Tất cả đều đa
nghĩa.
Tôi bái phục khẩu khí Hữu Loan, nhưng để đáp lễ Hữu Loan và Tú
Sót, tôi cũng ứng khẩu :
NHÀ VÔ ĐỊCH luôn sợ ĐỊCH VÔ NHÀ !
Cũng hai cụm, mỗi cụm 3 chữ, tráo đầu nhau, cụm sau phủ định cụm
trước, như anh chàng tự xưng nhà vô địch cho oai, mà
trong lòng lúc nào cũng lo địch vô nhà
để diễn biến hòa bình và lật đổ, mối lo phía sau cho thấy “nhà
vô địch” phía trước đích thị là vô địch “rỏm”.
Cuộc đàm thoại này đã được thuật lại trong một bài của tôi ba năm
trước, khi tiễn nhà thơ Tú Sót qua đời.
HSP (Đà Lạt 20-3-2010)