|
Giáo
dục đại học : nên biết phân biệt
hai năm đầu của hai hệ thống đại học ở Pháp
La Sorbonne Paris
2006 |
Từ một số thời gian nay, có một số người, trong hay ngoài nước, khi
luận vấn đề giáo dục đại học, có dẫn trường hợp của Pháp, so sánh
cao thấp, nhưng vô tình hay chủ ý, không đề cập đến sự khác biệt của
hai hệ thống trong giáo dục đại học của Pháp. Ở đây, tôi không nói
chuyện hệ công lập hay hệ tư lập, mà muốn nói tới hệ thống
Universités và hệ thống Grandes Ecoles (nghĩa đen là « Trường
lớn »), liên quan mật thiết tới hai năm đầu giáo dục đại học. Tôi
nghĩ cần nêu vấn đề này, không phải để nói chi tiết vặt vãnh, mà để
người đọc có thể phân biệt, nhất là khi từ ngữ Việt Nam không có
tương đương để dịch chính xác, thường thì cứ gọi « đại » là « đại
học », và do đó có thể gây ra sự hiểu lầm rất đáng tiếc. Dưới đây,
tôi dùng tên gọi trực tiếp tiếng Pháp để thật rõ ràng. Nhưng để ngắn
gọn , kỳ này tôi chỉ đề cập đến hai năm đầu đại học. Tôi cũng chỉ
nói tình hình hiện tại, hiện đang ngấp nghé thay đổi, chứ không đi
vào chi tiết trong một cuộc cải cách hiện hành ở Pháp. Hai hệ thống
đó là :
- Hệ thống Universités :
Université là loại trường ở Pháp (hay ở các nước thuộc địa
của Pháp trong đó có Việt Nam thuở xưa), ta vẫn dịch là « đại học »,
trước năm 1970 thế kỉ 20, tổ chức một cách đồng bộ, gồm 5
facultés (thuở trước tiếng ta dịch là « Khoa » : Khoa học, Văn
và Khoa học xã hội , Luật và Kinh tế, Y, Dược). Sau năm 1970, do cải
cách, các Universités được chia lại không nhất quán, nói
chung là các Universités « pluridisciplinaires » (đại
học đa khoa kết hợp, trên nguyên tắc là để dễ kết hợp các ngành
trong cùng một Université). Trong những Universités
này, có những ngành có « hướng nghề nghiệp » (« à finalité
professionnelle » : như Y, Dược, Nha, hoặc trường kỹ sư thuộc
Université… , và có những ngành khác dạy kiến thức cơ bản là
chính, vv. Những ngành có « hướng nghề nghiệp », thì được tuyển sinh
bằng cách thi làm bài, hay theo hồ sơ, theo số chỗ định trước
(numerus clausus), tùy theo hạng cao thấp mà được tuyển vào trường
hay không. Các ngành còn lại thì sinh viên tự do ghi tên học, các
Universités không được phép từ chối – ngoại trừ trường hợp đặc
biệt của vài “Universités technologiques” (công nghệ) được sử
dụng numerus clausus. Lý do là vì theo định nghĩa của bằng tú tài
Pháp (baccalauréat, từ thuở được khai sinh năm 1808, dưới
thời hoàng đế Napoléon I), đó vừa là bằng kết thúc trung học phổ
thông, vừa là bằng cho phép đương nhiên ghi tên theo học
Université (vì trong định nghĩa thứ nhì của nó, nó là « premier
grade universitaire », bằng cấp đầu tiên của Université). Vì cái sự
« đương nhiên ghi tên học Université » này – phù hợp cho năm 1808,
nhưng không phù hợp cho 200 năm sau – mà có tai hoạ ngày nay ; từ
mấy chục năm nay, các chính quyền, dù là phái tả hay phái hữu, muốn
sửa mà không sửa được, do sức ì và do quyền lợi nhất thời của vài
nhóm. Tai họa đó là một số sinh viên ghi tên học mà không học nổi ;
tất cả các giải pháp (phụ đạo, hướng ngành, tổ chức học theo chặng,
vv.) tới này đều thất bại : tỉ số sinh viên lưu ban, phải bỏ học,
vv. rất là cao, gây nên một sự lãng phí khủng khiếp về nhân lực, trí
tuệ, tiền bạc.
- Hệ thống các Grandes Ecoles
(do lịch sử để lại, mà định nghĩa là các trường có « hướng nghề
nghiệp », như kỹ sư, chuyên viên cao cấp về Thương mại, Thú y, vv…)
được tổ chức bên ngoài các Universités, không bị ràng buộc
bởi cái định nghĩa thứ nhì của bằng tú tài (premier grade
universitaire), nên được tuyển sinh qua kỳ thi tuyển chặt chẽ ở
mức tú tài+2. Các thí sinh được luyện thi trong hai năm (và được lưu
ban một lần) trong một số trường trung học (các lớp luyện thi này
gọi là Classes préparatoires aux Grandes Ecoles, C.P.G.E.,
cũng tuyển học sinh qua hồ sơ ; xin xem thêm (1)). Do được tuyển kỹ
(2 lần như vậy), nên khi thi tuyển lọt được vào một Grande Ecole,
thì không có vấn đề không học nổi; lưu ban, bỏ học (rất hiếm) nữa.
Nói chung là đã vào trường thì học thành công cho đến lúc ra trường.
Và khi đã tốt nghiệp ra trường, thì dễ kiếm việc. Nhưng số sinh viên
của hệ này là thiểu số so với số sinh viên ghi tên ở Université.
Từ việc phân biệt rõ ràng hai hệ thống giáo dục đại học ở Pháp kể
trên, có thể nêu ra mấy nhận xét sau đây:
- 1/ Một số người, do không hiểu 2 hệ thống kể trên, đem so sánh hai
năm đầu ở Université với hai năm đầu của Grandes Ecoles,
thì rõ ràng là vô nghĩa. Nếu muốn so sánh thì, cùng lắm, phải so
sánh năm thứ ba của Universités với năm đầu của Grandes Ecoles.
- 2/ Cũng vô nghĩa khi « xếp hạng » lẫn lộn Universités và
Grandes Ecoles : vì tầm cỡ (một Université với vài vạn
sinh viên, một Grande Ecole với tối đa vài nghìn sinh viên),
vì mục tiêu (nói chung Grandes Ecoles có mục tiêu « nghề
nghiệp », thường là một ngành, trong khi Universités là đa
khoa), vì mức độ bằng cấp (Grandes Ecoles nói chung, đầu vào
ở mức tú tài +2, phát bằng ở mức tú tài +5, trừ một số nhỏ cũng gọi
là Grands Etablissements được quyền cấp bằng tiến sĩ (2),
trong khi các Universités đảm nhiệm từ tú tài +1 cho đến cấp
tiến sĩ, hay cao hơn hơn nữa : cấp HDR [Habilitation à Diriger des
Recherches]).
- 3/ Các lớp luyện thi vào Grandes Ecoles (C.P.G.E.), ở mức
tú tài +1 và tú tài +2, như đã kể trên, do các giáo viên của những
trường trung học « bảnh » đảm nhiệm. Loại nhà giáo này, coi như ưu
tú của hệ phổ thông, là những người có bằng agrégé de
l’enseignement secondaire (xưa kia tiếng ta dịch là « thạc sĩ »
(3), nay từ tiếng Việt này dùng để chỉ bằng Master, cho nên xin đừng
lẫn lộn) đỗ hạng cao. Nói tóm gọn, Agrégé là loại bằng thi
tuyển, dành cho những thí sinh có bằng cấp mức tú tài +4 cộng thêm 1
năm luyện thi, thi tuyển theo kiểu ban giám khảo ra đầu bài thi viết
và vấn đáp, lấy đỗ cao thấp theo số chỗ (năm 2008, số chỗ agrégé cho
tất cả mọi ngành là 1245). Dù là một kỳ thi tuyển « khó », những nhà
giáo agrégé này không phải là nhà giáo đại học, không buộc có bằng
tiến sĩ, không buộc có công trình nghiên cứu khoa học. Tóm lại, ở
mức C.P.G.E., không có chuyện nhà giáo vào ngồi trên bục giảng nêu
vấn đề, để rồi sinh viên « trầm tư mặc tưởng ». Hai năm học này là
hai năm dạy và học rất căng, rất nghiêm túc, chặt chẽ, luyện cho học
sinh một cách học có quy củ, có phương pháp, và khẩn trương. Ở mức
độ này, học sinh phải hấp thụ các kiến thức cơ bản đã có của thế
giới, chưa có chuyện mày mò sáng kiến. Nếu ai tán dương sự thành
công của hệ thống Grandes Ecoles, thì đừng có lẫn lộn việc
học căng (dạy nhiều học nhiều nhưng phải tiêu hoá được) với việc học
vẹt (nhồi mà học sinh không hiểu). Việc tổ chức hai năm đầu giáo dục
đại học nên làm như thế nào, đó là một vấn đề có thể bàn cãi, nhưng
đừng lẫn lộn, khi dẫn thí dụ giáo dục đại học của Pháp để rút kinh
nghiệm.
- 4/ Hai năm đầu giáo dục đại học, trong hai hệ khác nhau này ở
Pháp, cũng góp phần làm ta nên suy nghĩ về cái bằng tú tài Pháp và
định nghĩa của nó. Và từ đó, nên cân nhắc cái hại của đề án gộp thi
tốt nghiệp trung học phổ thông và thi tuyển đại học ở ta, vì 2 mục
tiêu của 2 kỳ thi rất khác nhau, và theo ý tôi : việc « tuyển sinh
vào đại học » quan trọng hơn việc đánh giá trình độ « tốt nghiệp
trung học phổ thông ». Tôi đã nhiều lần phát biểu điều này trên sách
báo (4). Tôi nghĩ rằng trách nhiệm về đề án gộp thi này thuộc về
quan chức của Bộ Giáo dục Đào tạo, chứ nêu việc « trưng cầu dân ý »
làm bằng chứng của sự đồng thuận nào đó, sẽ không phải là một kết
quả chính xác khi các lý lẽ không được trình bày tường tận.
Chú thích :
(1) Nguồn: Historique des classes préparatoires (aux Grandes
Ecoles), bài của Bruno Belhoste, và con số sinh viên CPGE ở
đây
(2) Tên gọi phức tạp, xin xem thêm
ở đây
(3) Từ này xuất hiện từ những thập niên 30 của thế kỉ 20, với những
vị “thạc sĩ” như Hoàng Xuân Hãn (Toán), Ngụy Như Kontum (Lý-Hóa),
Trần Đức Thảo (Triết), Phạm Duy Khiêm (Văn phạm Pháp), Phạm Huy
Thông (Sử-Địa)…
Cùng đừng nhầm lẫn với agrégé de l’enseignement supérieur,
thuở xưa còn gọi là agrégé des facultés dạy đại học, cho các
ngành Luật, Kinh tế, Chính trị (hiện còn tồn tại) và Y, Dược (nay đã
bỏ). Có thể đọc chi tiết trong mấy bài của tôi trong mạng http://www.buitronglieu.net.
(4) Một phần lý lẽ nêu trên đây, đã được trình bày trong mấy cuốn
sách của tôi, mời bạn đọc nào muốn biết chi tiết, xin mở đọc trang
mạng : http://www.buitronglieu.net trong
đó có toàn bộ 4 cuốn sách của tôi đã xuất bản trong nước, và một
cuốn sách thứ 5, chưa xuất bản, là một "tạp ký bỏ ngỏ: "Hướng về quê
cũ lúc chiều tà" gồm các bài báo gần đây của tôi mới đăng (trong đó
có bài « Nhập 2 kỳ thi làm 1 và thi trắc nghiệm: Mắc vào khó gỡ »,
Tiền Phong ngày 4/10/2007) và sẽ dần dần sẽ cập nhật.
|
