Học
phí giáo dục:
một câu hỏi cuối cùng
-
29.09.2008 |
Vũ Quang Việt
 “Đề án học phí mới đã được
Chính phủ thông qua, đang chờ trình Bộ Chính trị quyết định. Nếu
được đồng ý, học phí mới sẽ áp dụng từ học kỳ 2 năm nay hoặc đầu năm
học 2009-2010.”
Bài phỏng vấn Bộ
trưởng giáo dục trên báo Tiền Phong (8/9/2008) vào đầu một câu như
thế về một vấn đề đã tốn rất nhiều giấy mực của rất nhiều người
trong nhiều năm qua.
Ba công khai áp dụng cho trường
tư
Và để làm việc này là một vài lời
hứa “ba công khai”: thứ nhất công khai “việc sử dụng nguồn
học phí”, thứ hai “công khai các điều kiện để thực hiện đào
tạo, đội ngũ giáo viên, cơ sở vật chất để đảm bảo đào tạo”, và
thứ ba “công khai chất lượng đào tạo.” Lại còn thêm một lời
hứa nữa để thực hiện ba công khải trên cũng cần nhắc đến, đó là: “
Sẽ xây dựng một trang web đưa công khai toàn bộ thông tin của các
trường lên để cung cấp thông tin cho người dân, người học có thể
tham khảo, chọn trường.”
Bộ trưởng còn kèm theo một câu
giải thích khá cặn kẽ nữa: “Theo luật và các quy định liên quan
khác, các trường dân lập, trường tư thục bắt buộc phải thực hiện chế
độ công khai tài chính. Không thể để người học đóng tiền trường thu
mà không biết sử dụng như thế nào.” Vâng, tất nhiên là thế, các
trường dân lập, tư thục thì cũng là doanh nghiệp tư nhân, do đó công
khai tài chính là điều hiển nhiên không cần bàn cãi, chỉ có điều
hình như nó chưa bao giờ được thực hiện và cũng có rất nhiều khả
năng là nó không bao giờ được thực hiện, nếu cứ nhìn kinh nghiệm
thực hiện công khai tài chính của doanh nghiệp hiện nay.
Nhưng lạ là tại sao Bộ giáo dục
lại đòi quyết định học phí trường tư, khi chúng hoạt động trên cơ
chế thị trường, dựa vào nguyên tắc “tiền trao cháo múc”, dù rằng vẫn
có vai trò kiểm tra chất lượng của nhà nước nhằm bảo đảm là thị
trường cho dân “ăn cháo” chứ không phải “cháo pha thuốc chuột”. Đã
chấp nhận kinh tế thị trường thì hãy để trường tự quyết định phí, và
dân tự chọn trường cho con em mình với thông tin minh bạch, còn Bộ
thì hãy làm nhiệm vụ của chính mình là bảo đảm thông tin minh bạch,
kiểm tra chất lượng và thực hiện nhiệm vụ mà luật pháp hoặc tự mình
giao, dù là đối với trường công hay trường tư. Tình hình đang rộ lên
việc các trường tiểu học công “đòi” phụ huynh “tự nguyện” đóng thêm
phí trường tự đặt ra thông qua “Hội phụ huynh” 500 ngàn một học sinh
nhưng không thấy Bộ làm nhiệm vụ. (Trên
VietnamNet ngày 8.9.2008,
ông Đỗ Quang Lập, hiệu trưởng trường tiểu học công lập Cát Linh ở Hà
Nội khẳng định: "Tiền thu theo quy định của Nhà nước không thay
đổi, nhưng các khoản thu tự nguyện thì sẽ thay đổi".) Những
khoản không thay đổi theo qui định từ năm ngoái mà Bộ qui định mà
theo ông Lập học sinh phải đóng là tiền xây dựng trường 40.000đ/1
năm; học 2 buổi không bán trú là 50.000đ/tháng; hỗ trợ tiểu học
10.000đ/tháng… Và lại còn thêm các khoản đóng góp khác như tiền bảo
hiểm y tế tăng từ 90.000đ lên 120.000đ/năm, tiền nước uống dự kiến
từ 7.000đ lên 8.000đ/tháng. Những đóng góp do Bộ qui định này là vi
phạm Hiến pháp theo đó giáo dục tiểu học miễn phí. Đó là chưa kể
tiền ăn trưa khi trẻ em phải ở lại buổi trưa và tất nhiên tiền sách
vở. Nếu thế thì làm sao tin được những lời hứa của Bộ?)
Có ba công khai cho trường công không?
Và ai là nơi quyết định học phí?
Vấn đề công khai tài chính của
trường công mới là tốn rất nhiều giấy mực nhưng chưa thấy Bộ trưởng
bàn đến. Ông chỉ bàn đến tăng học phí, không bàn đến “ba công khai”
cho trường công. Trường công và trường tư chỉ khác nhau về mục đích
chứ về mặt bảo đảm tài chính minh bạch và kiểm tra chất lượng như
một doanh nghiệp thì chúng không khác gì nhau.
Thôi! cứ coi như ông quên nói ba
công khai đối với trường công trong bài phỏng vấn trên đi thì điều
đáng ngạc nhiên chính là câu mở đầu của bài báo: đề án tăng học phí
“đang chờ trình Bộ Chính trị quyết định.”
Đi từ qui định trong điều khoản 4
của Hiến pháp Việt Nam là Đảng là lực lượng lãnh đạo nhà nước đến
việc cho là Bộ chính trị phải quyết định học phí của trường công là
một lập luận rất khó thuyết phục.
Tài chính cho trường công chủ yếu
là từ ngân sách nhà nước, cũng do chính nhân dân đóng góp (qua thuế
hoặc qua việc bán đi tài sản chung của đất nước như than đá, dầu thô
chẳng hạn), nhằm thực hiện quyền đi học cho mọi trẻ em ở trình độ
tối thiểu, và tăng thêm sự bình đẳng, xóa đi những bất bình đẳng do
chúng không có lợi thế sinh ra từ gia đình khá giả hoặc không được
tự nhiên ưu đãi.
Thiết tưởng ở một nước được coi
là “do dân và vì dân”, “dân nói, dân bàn, dân kiểm tra” thì quyết
định học phí ở trường công lập là do cơ quan dân cử quyết định, chứ
sao lại cần quyết định của Bộ Chính trị Đảng? Bộ Chính trị Đảng
quyết định những vấn đề trong phạm vi liên quan đến Đảng và được Đại
hội Đảng hay BCH Trung ương giao cho, kể cả cử Đảng viên ra tranh cử
các chức vụ trong chính quyền, qua đó mà lãnh đạo chính quyền, chứ
sao lại quyết định giùm chính quyền.
Vấn đề đặt ra ở trên ít nhất phải
dựa vào nguyên tắc về quyền lực của nhà nước mà Hiến pháp đề ra. Nếu
không nó chỉ là thủ thuật chính trị khá lắt léo. Tại sao BCT phải
quyết định thì câu trả lời sẽ như sau: Ồ, rồi thì vấn đề cũng sẽ đem
ra Quốc hội bàn để quyết định chứ. Nhưng “dzậy mà không phải dzậy”.
Ai cũng biết một thực tế đã và có thể cũng sẽ xảy ra: Đảng viên cấp
dưới, theo Điều lệ Đảng, phải chấp hành quyết định của cấp trên. Mà
đảng viên chiếm đến 92% thành viên Quốc hội. Vì thế mới nói việc đưa
ra BCT quyết định là một thủ thuật chính trị lắt léo.
Tôi viết ra vài lời bình luận và
một câu hỏi vì tôi thấy Bộ giáo dục cần sự công khai minh bạch về
hiện trạng và chiến lược phát triển giáo dục, làm cơ sở cho xã hội
tiến tới đồng thuận về vấn đề có liên quan đến đời sống hiện tại và
vận mạng tương lai của con em họ. Những điều này xã hội vẫn đang chờ
đợi. Xin nói rõ, tôi không phải là người chống tăng học phí đối với
thành phần học sinh không thuộc diện mà Hiến pháp hay Luật giáo dục
viết là “miễn phí”, “cưỡng bách”, “cấp phổ cập”. Dĩ nhiên tôi cho
rằng khi đất nước giầu lên thì diện giáo dục phổ thông cưỡng bách,
miễn phí hoặc học phí thấp sẽ ngày càng mở rộng thêm, ngay cả chi
phí cho giáo dục ngoài cấp phổ thông cũng thế. Tôi cũng không chống
sự hiện diện của trường tư, tức là loại trường “thu đủ bù chi”, khác
hẳn với trường công có mục đích rõ rệt là xây dựng một đội ngũ ưu tú
cho xã hội, trên cơ sở tăng cường bình đẳng điều kiện cho những
người không có lợi thế ban đầu trong xã hội. Vì thế, tôi cho rằng
nên phân biệt rõ trường công và trường tư, mỗi loại trường có mục
đích khác nhau, không thể áp dụng nguyên tắc “thu đủ bù chi” ở
trường công. Và tôi hy vọng Bộ giáo dục thực hiện được một chức
trách quan trọng: đòi hỏi sự minh bạch về tài chính và chất lượng
như Bộ trưởng hứa hẹn.
8.9.2008
Vũ Quang Việt (Theo Diễn Đàn) |
