Bạn có biết Cơ
quan Lạm dụng Thuốc men & Sức khỏe Tinh thần (Substance Abuse &
Mentah Health Services) thuộc Bộ Y tế & Nhân dụng Hoa Kỳ đã
khuyến cáo người dân đem tất cả các loại thuốc (dược phẩm) quá
thời hạn, hay không còn dùng nữa trộn lẫn vào các túi phân mèo
(kitty litter) trước khi cho vào thùng rác.
Khuyến cáo nầy đã làm trò cười cho nhiều người, ngay cả những
nhà làm khoa học… Nhưng trên thực tế, đó là một trong những
phương pháp hữu hiệu hiện nay để giải quyết vấn để ô nhiễm dược
phẩm hiện tại. Mục tiêu của việc trộn lẫn dược phẩm trong phân
mèo, hay xác cà phê sau khi lọc xong, hay mạt cưa là để tránh
cho các dược phẩm nầy không đến tay những người có thể lạm dụng
chúng được.
Vì tính quan trọng của vấn đề, nhiều câu hỏi được đặt ra sau
đây:
- Dược phẩm đã đi vào môi trường như thế nào? Và với số lượng
bao nhiêu?
- Dược phẩm ảnh hưởng lên môi trường như thế nào?
- Chuyện gì sẽ xảy ra đối với những dược phẩm không còn dùng
nữa?
- Con người có đủ hiểu biết để thải hồi dược phẩm hay không? Và
thải hồi đi đâu?
- Nạn nhân đầu tiên của việc ô nhiễm dược phẩm là ai?
Theo thống kê hàng năm, chỉ nội một việc đổ bỏ dược phẩm của
những người chết trong bịnh viện đã phóng thích 19,7 tấn vào hệ
thống cống rãnh Hoa Kỳ. Các loại dược phẩm làm ô nhiễm môi
trường gồm: thuốc trụ sinh-kháng sinh, thuốc chống trầm cảm,
thuốc kiểm soát sinh sản, và đủ mọi loại thuốc khác. Cho đến
nay, các nhà khoa học đều đồng ý là hàm lượng dược phẩm trong
môi trường nước uống còn quá thấp để có thể gây di hại cho con
người và thú vật. Nhưng một câu hỏi khác được đặt ra là, định
mức "thấp" đã dựa theo tiêu chuẩn nào và đã có chứng nghiệm
chưa? Và câu trả lời là chưa.
Một khi một hỗn hợp dược phẩm đã được trộn lẫn vào nhau, mức ảnh
hưởng hay sự độc hại không nằm trong các dược phẩm nguyên thuỷ
mà còn nằm trong các phản ứng giữa chúng với nhau và các thành
phẩm bị tách ra trong phản ứng. Những hoá chất nầy hòan toàn
chưa được biết đến và kiểm soát.
Vì vậy, phế thải dược phẩm hiện nay vẫn là một câu hỏi lớn cho
những nhà làm khoa học và môi sinh.
Sự ô nhiễm dược phẩm
Có thể nói việc
thải hồi không đúng cách của các dược phẩm không còn dùng nữa là
nhân tố lớn nhất cho vấn đề ô nhiễm dược phẩm. Theo thống kê của
Cơ quan Thăm dò Địa chất Hoa Kỳ (US Geological Survey), trên 139
nguồn nước đã được nghiên cứu, 80% nguồn nước đều có chứa những
vi lượng của rất nhiều dược phẩm, trong đó hơn phân nửa chứa
trên 7 hoá chất khác nhau, và có nguồn chứa 38 hoá chất. Ảnh
hưởng lên con người của các vi lượng nầy hòan toàn chưa được
biết đến. Vài nghiên cứu chứng minh một số ảnh hưởng tiêu cực
lên một vài sinh vật trong thiên nhiên như cá chẳng hạn.
Nạn nhân đầu tiên của sự ô nhiễm dược phẩm là phải kể đến tôm cá
và những thực động vật sống trong cả nước ngọt lẫn nước biển.
Không ai nghĩ đến cũng như lên kế hoạch "ngừa thai" cho cá,
nhưng trên thực tế cá đã bị ngừa thai qua đường nước cống chảy
vào sông rạch và đổ ra biển. Một loại oestrogen tổng hợp thuốc
ngừa thai như 17alpha-ethinylestr adiol đã làm cho một số cá đực
(trống) (cá hương (trout) và cá fathead minnow) không còn khả
năng truyền giống của giống đực nữa, mà đã biến thành giống cái
(feminize) nhưng không có khả năng sinh sản qua các cuộc nghiên
cứu của TS John Sumpter, Anh vào những năm 90. Thuốc an thần như
Prozac cũng đã làm giảm khả năng tăng trưởng của cá và ếch nhái.
Nhà khoa học còn e sợ rằng các thuốc trụ sinh trị liệu cho gia
súc sẽ làm tăng tính kháng sinh của vi khuẩn, do đó mức trị liệu
sẽ phải tăng thêm nồng độ hay phải thay đổi dược phẩm khác. Nước
thải qua việc chăn nuôi gia súc ở Hoa Kỳ hàng năm thải hồi vào
môi trường 500 triệu tấn gồm thuốc trụ sinh, các hormones tổng
hợp và những loại hoá chất dành riêng cho súc vật.
Mỗi loại thuốc có một đời sống riêng và có mục đích trị liệu một
số bịnh để làm tăng phẩm chất của cuộc sống con người. Nhưng
chính nó, cũng là một độc tố trong một chừng mực nào đó do hệ
quả (side effects) của nó để lại và ảnh hưởng lên con người. Và
dược phẩm không ngừng ở đó sau khi con người hay thú vật uống
vào. Chúng đã được thải hồi qua đường tiểu tiện, rồi qua hệ
thống xử lý nước thải, qua đường nước mưa và nước tưới nông
nghiệp. Còn các dược phẩm dưới dạng rắn qua những phân súc vật
chăn nuôi. Và đa số dược phẩm gia đình thường được đổ bỏ qua
đường toilet và chúng sẽ vào hệ thống cống nước sinh hoạt gia
đình…
Con người đã sản xuất hàng ngàn, hàng chục ngàn sản phẩm với mưu
cầu kéo dài đời sống, mang lại phẩm chất sống tối ưu, nhưng hoàn
toàn chưa khống chế cũng như hiểu biết được của các dược phẩm
trên ở ngoài môi trường. Chúng ta chưa hiểu tường tận tính chất
của dược phẩm, chính những hoá chất nầy hiện đang là một thách
thức lớn cho con người.
Dược phẩm là hóa chất. Một khi đi vào môi trường, qua các phản
ứng hoá học giữa chúng với nhau, qua các phản ứng sinh huỷ
(bio-degradation) v.v… chúng trở thành một hoá chất khác, có thể
có tính độc hại cao hơn và đời sống bán huỷ dài hơn, nghĩa là
tồn tại trong môi trường lâu hơn, và dĩ nhiên gây di hại nhiều
hơn.
Hiện tại chưa có nhà khoa học nào có thể ước tính được những hệ
luỵ vừa kể trên của các dược phẩm sau khi đi vào môi trường.
Nguồn phát thải ô nhiễm dược phẩm
Dược phẩm hết hạn, hay không còn dùng nữa đã đi vào môi trường
qua nhiều ngả khác nhau mà con người là nguyên nhân của việc tạo
ra nguồn ô nhiễm trên. Trên thực tế và cũng qua sự bất lưu tâm
của con người, dược phẩm không đươc xem như là chất làm phương
hại đến môi trường theo cung cách suy nghĩ thường tình. Ngay cả
đối với những nhà máy sản xuất dược phẩm vẫn chưa đặt trọng tâm
đúng mức cho việc bảo vệ môi trường trong việc nghiên cứu và sản
xuất dược phẩm.
Tiến trình sản xuất và tinh chế một dược phẩm đòi hỏi một lượng
rất lớn nước cho nhu cầu trên, và phế thải lỏng có chứa dược
phẩm nầy và các phó sản đa phần đi thẳng vào hệ thống cống
rãnh.
Dược phẩm một khi được trộn lẫn với nhau sẽ phản ứng hổ tương
theo phản ứng hoặc oxid - khử hoá, hoặc thủy phân để biến thành
các hoá chất trung gian. Các hóa chất sau nầy trong giai đoạn
hai sẽ bị sulphat hoá hay amino hóa để tạo thành một số hóa chất
khác mà mức độc hại hoàn toàn không được biết đến.
Các nguồn phế thải dược phẩm được đan kể như sau:
- Nhà máy xử lý hệ thống cống rãnh: Các nhà máy nầy xử lý cơ
học, hoá học, đôi khi xử lý sinh học, nhưng vẫn không thể nào
loại tất cả dược phẩm có trong nguồn nước nầy;
- Bãi rác: dược phẩm xâm nhập vào bãi rác qua nguồn rác sinh
hoạt gia đình do con người phát thải ra. Bùn (sludge) phát sinh
do việc xử lý nước cống rãnh cũng là nguồn ô nhiễm dược phẩm
trong các bãi rác;
- Nguồn nước uống: Nguồn nước rỉ từ bãi rác, cũng như nước xử lý
dùng để tưới tiêu mang dược phẩm còn tồn đọng sẽ thấm vào mạch
nước ngầm qua hiện tượng thấm sâu (percolation); do đó, sẽ làm
ô nhiễm nguồn nước uống cho con người;
- Gia súc chăn nuôi: Trong quá trình chăn nuôi hiện đại, thức ăn
gia súc thường được pha trộn hormone tăng trưởng, thuốc kháng
sinh và một số dược phẩm khác cho nhiều mục tiêu chăn nuôi khác
nhau. Từ đó, nước tiểu và phân súc vật cũng là nguồn ô nhiễm
dược phẩm không kém quan trọng.
Theo thống kê ở vùng San Francisco, 45% dược phẩm không dùng nữa
hay đã hết hạn được phát thải qua đường toilet, và 28% đi vào
bãi rác. Hàng năm Hoa Kỳ tiêu thụ 235 triệu liều thuốc trụ sinh,
và gia súc chăn nuôi (bò và gà) gậm nhấm 21 triệu cân Anh trong
năm 2004.
Ảnh hưởng lên đời sống con người
Vài nghiên cứu riêng rẽ hiện nay đưa ra một số suy nghĩ về ô
nhiễm dược phẩm ảnh hưởng lên con người. Con số nầy tuy nhỏ
nhưng đã nói lên tầm quan tâm của những nhà làm khoa học hiện
đại. Sự hiện diện của một dung lượng thật nhỏ của hoá chất
thalidomide trong nguồn nước uống có thể ảnh hưởng lên thai nhi
trong bụng mẹ. Daughton, một nhà độc tố học phát biểu như sau:
"dù dưới một dung lượng thật nhỏ, các dược phẩm (hoá chất) dù là
tổng hợp hay thiên nhiên cũng ảnh hưởng ít nhiều lên cơ thể con
người".
Bạn phải làm gì với nguồn dược phẩm không dùng
nữa trong nhà?
Một phần chương trình trong kế hoạch "Dược phẩm Xanh" (Green
Pharmacy) là giải quyết các nguồn trên dưới danh nghĩa "dược
phẩm và sản phẩm dùng cho (vệ sinh) cá nhân (pharmaceuticals and
personal care products (ppcps)). Sự ô nhiễm của ppcps rất phức
tạp dưới nhiều dạng khác nhau qua phản ứng hoá học, độc tố học,
y khoa, chính sách công cộng ở từng địa phương, cùng cung cách
ứng xử của con người. Các dược phẩm thông thường ảnh hưởng đến
hệ sinh thái là: hormones, thuốc trụ sinh-kháng sinh, các loại
thuốc điều hòa mỡ trong máu, dược phẩm chống nhiễm
(anti-inflammatory drugs), dược phẩm dưới dạng beta-blockers,
thuốc an thần, các loại dược phẩm ảnh hưởng lên sự chuyển đổi di
truyền, và dược phẩm cường dương như Viagra..
Vì vậy, trước nguy cơ trên, mỗi người trong chúng ta phải ý thức
và hành động để có thể hạn chế được nguy cơ trên.
Nếu bạn mở tủ thuốc gia đình ra, bạn sẽ thấy trung bình một
người sống tại Hoa Kỳ có 11 toa kê thuốc trong năm 2006, theo
thống kê của Kaiser Foundation, tức 3,3 tỷ toa thuốc cho năm
nầy. Đó là chưa kể số thuốc được mua tại quầy hàng không cần toa
bác sĩ. Kể từ bây giờ cho đến khi có phương cách chính thức của
USEPA và FDA, bạn cần giải quyết các dược phẩm không dùng nữa
như sau:
- Nhắc nhở mọi người chấm dứt việc đổ dược phẩm vào toilet;
- Dược phẩm không dùng cần trộn lẫn với xác cà phê hay hỗn hợp
phế thải của mèo để tránh kẻ gian dùng lại rất nguy hiểm;
- Dược phẩm ở dạng rắn cần được mang đến một địa diểm chỉ định
qua chương trình thu hồi lại (take back program) ở địa phương.
Phế thải nầy sẽ được đem đi thiêu đốt (incineration). Tiểu bang
Illinois và Indiana đã thực hiện chương trình nầy và có cả hệ
thống giáo dục cho người dân hiểu rõ thêm mức tác hại của sự ô
nhiễm dược phẩm. Nếu cần có thêm chi tiết, bạn vào
www.teleosis.org để biết
thêm về chương trình nầy. Tại San Francisco, đã có 13 địa điểm
cho chương trình nầy, và chỉ tiêu tốn $4,000 hàng năm cho mỗi
địa điểm.
Qua một vài cử chỉ trên, chúng ta đã thể hiện một hành động tích
cực cho Dược phẩm xanh cũng như tạo ra những nhân tố mới cho
việc đề phòng, và chữa trị ứng hợp với chiều hướng toàn cầu hóa
và bảo vệ môi trường bền vững.
West Covina, 01/6/2008
Mai Thanh Truyết |