Trận mưa bất thường ập xuống Sài Gòn trong một chiều đầu tháng ba. Ở vỉa hè đường Nguyễn Văn Cừ, hai cô gái vội vàng ôm thúng hột vịt lộn tìm vào mái hiên tránh mưa.

Một trong hai cô tên là G, cho biết. " Tụi em mới ra bán, bữa qua lời được bảy chục ngàn, bữa nay gặp mưa coi như thua."

Trước đây một tuần, hai cô còn là công nhân lắp ráp linh kiện điện tử ở khu công nghiệp. Nay họ gia nhập đoàn quân bán hàng rong với hy vọng bám được Sài Gòn, chờ xin việc khác.

Tuy biết chuyện suy thoái kinh tế nhưng hai cô không kịp lo nghĩ những ảnh hưởng sâu rộng khác.

Bấu víu vào đâu?

Chỉ riêng ở TPHCM, thống kê chính thức cho biết có hơn 2.000 công ty, xí nghiệp chủ yếu là của Hàn Quốc đã bỏ khỏi địa bàn.

Chuyện lạ không phải là họ trốn cách nào, và "xù" bao nhiêu lương của người bán sức lao động mà cơ quan nào ở địa phương và trung ương "chìa cánh tay" trách nhiệm ra để những số phận thất nghiệp bấu víu.

Vừa qua đã có những vụ xà xẻo tiền hỗ trợ dân nghèo ăn Tết.

Nhưng người ta vẫn cho rằng thà có chính sách, thà có chuyện tham nhũng " tệ không thể tưởng" để mà xử, còn hơn là chỉ có khoảng không vô tâm.

Bên kia bờ đại dương, ở Mỹ, Tổng thống Obama gửi ra thông điệp hy vọng, "Hoa Kỳ sẽ trở lại mạnh mẽ hơn trước".

Từ Trung Quốc, Thủ tướng Ôn Gia Bảo trình bày với giới truyền thông là: "Suy thoái kinh tế vẫn chưa tới đỉnh."

Riêng ở Việt Nam, người dân hiện nay mù tịt về " lộ trình" khủng hoảng và suy thoái hiện ra sao và ở tầm mức nào.

Ở lề đường Nguyễn Thị Nhỏ thuộc quận Tân Bình, người ta thấy có thêm cái xe bán cháo lòng bình dân và cái xe bán bánh mì chả cá.

Giá một tô cháo lòng bình dân là bảy ngàn, một ổ bánh mì chả cá sáu ngàn. Việc những người trước đây có thu nhập ổn định từ các công ty xí nghiệp, nay vào đội quân kiếm sống bấp bênh đã cho thấy suy thoái kinh tế đã đụng thẳng tới tầng lớp có thu nhập thấp.

Một người ngồi ăn hàng bên lề đường nói. "Thời buổi khó khăn ai cũng bán hàng rong mong kiếm chút đỉnh tiền chợ, rồi khi ế ngồi ngó nhau mà rớt nước mắt."

Tổng cục thống kê đưa ra chỉ số giá tiêu dùng (CPI) trong tháng 2 tăng 1,17% so với tháng 1, tính chung hai tháng đầu năm 2009 đã tăng 1,49%.

Nhưng con số nêu trên thật ra là vô nghĩa trong thời mà các bà nội trợ đang cố sao giảm bớt các khoảng chi tiêu.

Nhưng lạ thay, cánh tay thu tiền của ngành điện lại mò vào tới tận những túi tiền eo hẹp để móc thêm. Bắt đầu từ ngày 1 tháng 3, chỉ riêng giá điện của nấc thang đầu tiên dùng cho sinh hoạt đã tăng thêm năm chục đồng.

Ai cũng biết những gia đình xài điện ở nấc thang đầu tiên dưới 50kw/ tháng là dân có mức sống thế nào.

Tâm lý thời khủng hoảng

Khi Thủ tướng Việt Nam và các lãnh đạo Asean bàn phương pháp đối phó với khủng hoảng ở hội nghị cấp, cộng đồng dân cư Đông Nam Á vẫn không biết cụ thể đâu là chi tiết của lộ trình giải quyết và những dự báo đề phòng các đột biến khác.

Một ông giáo già nói:

"Thời khủng hoảng, về chi tiêu mỗi gia đình đều biết phải làm gì cho từng bữa cơm, từng ngày chi tiêu. Nhưng về tâm lý người ta cũng cần được hướng dẫn cho biết phải sống thích ứng như sao, và dự đoán là bao giờ ra khỏi đường hầm để mà chuẩn bị cho tương lai."

Trong những mảng vỡ của kinh tế xã hội do suy thoái kinh tế tạo ra, hiện nay sự tổn thương về tâm lý cũng có hậu quả có khi lớn hơn những mất mát khác.

Các diễn biến bất thường về giá vàng và những đợt rơi "kỷ lục" của chứng khoáng, đã cho thấy ngay trong lòng cuộc khủng hoảng hiện nay cũng đang có một cuộc chơi khốc liệt và có vẻ như được thao túng bởi các tay chơi bất thường.

Nhưng cái phải đối diện không phải là chuyện trồi sụt của tỷ giá ngoại hối, hay những khoản hỗ trợ của chính phủ về vốn và lãi vay cho các công ty. Vấn đề trọng tâm vẫn là tâm lý công chúng, suy tư của những người chỉ có các khoản tiền dự phòng ít ỏi.

Luật về an sinh-xã hội đã có hiệu lực từ đầu năm 2009 nhưng đó không phải áp dụng cho bối cảnh suy thoái sâu.

Những khoảng tiền kích cầu cho đại bộ phận người có thu nhập thấp đang được xử lý lúng túng giữa cách nghĩ tiền cứu trợ-từ thiện và động lực đòn bẩy kinh tế.

Ở một góc phố khác, nhiều người rủ nhau đi mua giày đổ đống. Giá tất cả các loại giày đồng giá mười ngàn đồng một đôi. Một người trong nhóm tự hỏi vì sao giày tốt như vậy mà không có nhãn mác.

Người am tường hơn thì cho rằng những mặt hàng không nhãn mác từ những xí nghiệp gia công xuất khẩu phá sản tuôn ra. Và có lẽ lần đầu tiên trong lịch sử người Việt nam có dịp chứng kiến hàng núi hàng hoá tốt và rẻ mạt trong hoàn cảnh túi không tiền.

Dù có hàng vạn nông dân không còn đất vì những dự án công nghiệp, du lịch... đủ loại, đủ cấp, cũng có người nói sẽ không tổn thất nhiều về kinh tế vì đời sống người Việt vẫn chủ yếu dựa vào nông nghiệp, đó là cách nói buông trôi.

Nhưng hai cô công nhân vừa mới hùn vốn bán hột vịt lộn và những gánh hàng rong mới toanh khác thì không còn gì để buông trôi nếu họ không có việc làm ổn định trong những tháng suy thoái kinh tế được dự trù sẽ xuống tới đáy.

 Trần Tiến Dũng
(Đã đăng trên BBC)