G-2 và thế giới
lưỡng cực
Một hệ lụy của khủng hoảng 2008: Câu lạc bộ
G-2 chập chững ra đời
Sự trỗi dậy của TQ suốt trong ba thập kỷ vừa qua quả thực
rất ấn tượng. Tuy nhiên, những thành phần quốc gia cực đoan
ở TQ vẫn chưa mấy vui lòng khi chưa thấy rõ xu thế tuột dốc
của Tây phương.
Ngày nay, chủ nghĩa tư bản đang gặp khó khăn ngay từ các xứ
cội nguồn. Âu châu và Nhật Bản đang chìm sâu trong suy thoái
và không còn được xem như những đối thủ đáng ngại. Siêu
cường Hoa Kỳ đã vượt qua đỉnh điểm. Mặc dù bề ngoài các lãnh
đạo TQ còn tránh né tỏ ra đắc thắng, Bắc Kinh cũng đã có vài
khẳng định uy thế ngày một quan trọng hơn trong sinh hoạt
toàn cầu.
Thủ tướng Ôn Gia Bảo không còn thấy cần thiết phải bám víu
chiêu bài: TQ chỉ là một tay chơi khiêm tốn trong chính trị
thế giới, luôn tập trung vào mục tiêu phát triển kinh tế của
chính mình. Họ Ôn bắt đầu nói rõ, TQ là một đại cường và tỏ
bày âu lo 1.000 tỉ USD đầu tư của TQ đang lâm nguy vì lối
tiêu pha hoang phí của người Mỹ. Ông cũng bác bỏ những nhận
xét thiếu thận trọng của Timothy F. Geithner, tân bộ trưởng
Ngân Khố Hoa Kỳ, về việc TQ đang nhào nặn hối suất đồng nhân
dân tệ như những lời tuyên bố lố bịch. Ngoại trưởng Hillary
Clinton, tỏ ra biết điều hơn, đã được Bắc Kinh tiếp đón đúng
nghi thức ngoại giao, nhưng cũng chỉ như một đối tác đồng
vai vế. Tháng 3-2009, một cuộc đối đầu hàng hải cỡ nhỏ rõ
ràng đã được giàn dựng với một tàu do thám Hoa Kỳ ở Nam Hải.
Dù sao, người Mỹ còn được quan tâm. Người Âu chẳng còn được
lưu ý: một cuộc gặp gở thượng đỉnh với Liên Hiệp Âu châu
(EU) bị hủy bỏ và nước Pháp còn bị cho vào sổ đen vì Nicolas
Sarkozy đã dám tiếp đức Đạt Lai Lạt Ma khi đang giữ chức Chủ
Tịch EU.
Ngoài ra, một ý tưởng lớn khác cũng đã được phổ biến trên
toàn cầu: từ nay địa chính trị chỉ là một sinh hoạt lưỡng
cực, với Hoa Kỳ và TQ là hai tay chơi chính. Nghị trình hội
nghị ngày 2-4-2009 ở Luân Đôn không phải là sự gặp mặt của
nhóm G-20, mà là cuộc họp thượng đỉnh G-2 giữa T T Barack
Obama và Chủ Tịch Hồ Cẩm Đào. Điều nầy đã gây lo ngại chẳng
những cho người Âu, vừa thoát khỏi chính trị đơn cực của
George W. Bush lại phải đối đầu với thế lưỡng cực của hai
siêu cường Thái Bình Dương, mà cả cho Nhật Bản, nước luôn e
ngại những đối thủ ở lục địa Á châu. Đó cũng là điều hình
như đã tác động đến Hoa Thịnh Đốn, nơi lưỡng viện Quốc Hội
đang bị ám ảnh bởi các đối tác láng giềng đang có khuynh
hướng bảo vệ mậu dịch.
Giới Hạn và Tiềm năng
Trước khi sự âu lo lan tràn, tưởng cần phải ghi nhận bên
cạnh cái thế mạnh, sự khẳng định uy thế mới của TQ đồng thời
cũng phản ảnh khía cạnh tiêu cực của chính TQ. Như chính Thủ
Tướng Ôn Gia Bảo đã thú nhận, TQ vẫn còn là một xứ nghèo
nàn, đang đối diện một năm khó khăn sóng gió nhất của thế kỷ
mới. Một ước tính gần đây về số công ăn việc làm bị thất
thoát - lối 20 triệu - cũng đủ nói lên tầm cỡ của vấn đề.
Ngân Hàng Thế Giới (WB) đã dự phóng tỉ suất phát triển của
TQ xuống còn 6,5% trong năm 2009. Đây vẫn là một tỉ suất khá
cao so với các xứ khác, nhưng đối với người Hoa đã quen với
tỉ suất trên 10%, tỉ suất năm 2009 chẳng mấy khác một thoái
trào. Đã có hàng chục nghìn cuộc xuống đường phản đối hàng
năm: nông dân có ruộng đất bị giải tỏa vì nhu cầu phát
triển; công nhân mất việc làm; những nạn nhân của tình trạng
ô nhiễm môi sinh. Ngay cả trong trường hợp TQ, như một phép
lạ, thành đạt được tỉ suất phát triển chính thức 8% năm
2009, các xáo trộn xã hội - biểu tình, khiếu kiện...- chắc
chắn ngày một tệ hại hơn.
Thay vì đầy tự tin, TQ sẽ trải nghiệm một cuộc tranh luận
gay gắt về hệ thống kinh tế, cũng như mô hình một đại cường
nên theo đuổi. Đã hẳn đây là cuộc tranh luận chính quyền
chẳng mấy ưa thích. Trong năm nay, nhà cầm quyền đã giản
lược phiên họp thường lệ hàng năm của Quốc Hội Nhân Dân
(National People's Congress - NPC) xuống cấp thảo luận kín
và các diễn đàn internet. Cánh hữu đòi hỏi tự do cởi mở
nhiều hơn luôn bị nghi ngờ tránh né. Nhưng cấp lãnh đạo TQ
cũng phải đối diện với những chỉ trích từ các phần tử bất
đồng chính kiến cánh quốc gia tả phái, xem nạn suy thoái như
một cơ may để chận đứng các cải cách theo hướng thị trường
trong quốc nội và để TQ khẳng định vị thế của mình trên
trường quốc tế. Một TQ giận dữ có thể trở thành bài ngoại,
nhưng không phải tất cả các mục tiêu lý tưởng các phần tử
quốc gia tả khuynh theo đuổi đều nguy hiểm: chẳng hạn việc
đòi hỏi chính quyền cung cấp các dịch vụ công cộng và một
mạng lưới an sinh xã hội thiết yếu.
Nói một cách khác, TQ đang ở trong một vị thế chênh vênh hơn
là người Tây phương thường nghĩ. Thế giới chưa phải đang ở
trong trạng thái lưỡng cực, và có thể sẽ không bao giờ như
thế. Liên Hiệp Âu Châu, mặc dù chưa hoàn hảo và nhất trí,
vẫn là đơn vị kinh tế lớn nhất thế giới. Về dân số, Ấn Độ có
thể sẽ qua mặt TQ. Tuy nhiên, điều đó không làm mờ nhạt một
sự thật là uy thế tương đối của TQ rõ rệt ngày một gia tăng
- và Tây phương cũng như TQ cần phải thích ứng với thách
thức ngày một nổi cộm đó.
Đối với T T Barack Obama, thực tế vừa nói đòi hỏi phải thực
thi một chiến lược quân bình khó khăn. Trong trường kỳ, nếu
Obama không thành công trong việc lôi cuốn TQ, Ấn Độ, và Ba
Tây, vào hệ thống tự do đa quốc gia trước khi mãn nhiệm kỳ,
các sử gia có thể phán xét ông đã thất bại. Trong đoản kỳ,
Obama cần buộc TQ phải thực thi các hứa hẹn và lên án khi họ
thất hứa. Theo vài nhà quan sát Tây phương, khi viếng thăm
TQ, ngoại trưởng Hillary Clinton lẽ ra đã phải cứng rắn với
TQ về Tây Tạng và nhân quyền. Câu lạc bộ G-20 là cơ hội đem
lại cho TQ một vai trò trách nhiệm trong quá trình hình
thành những quyết định toàn cầu lớn lao hơn nhiều so với
các câu lạc bộ G-7 và G-8. Và đó cũng là cơ hội để TQ chứng
tỏ khả năng hành xử ảnh hưởng mới của mình một cách trách
nhiệm.
Thành Tích Một Đại Cường
Thành tích của TQ như một công dân quốc tế hàng đầu quả thật
khá nghèo nàn. Trong bảng liệt kê những vấn đề nổi cộm từ
Iran cho đến Sudan, TQ đã sử dụng thế mạnh địa chính trị,
địa vị một thành viên thường trực Hội Đồng Bảo An LHQ, của
mình, để cản trở mọi tiến bộ, núp sau chiêu bài không muốn
can thiệp vào nội tình các xứ thành viên khác. Tuy nhiên,
đối với những vấn đề đòi hỏi phải hành động tức khắc, như
kinh tế toàn cầu, cơ hội hành động hình như tương đối đã
được mở rộng.
Trong suốt một phần tư thế kỷ vừa qua, TQ là nước được hưởng
lợi nhiều nhất từ toàn cầu hóa. Hàng trăm triệu người Hoa đã
thoát khỏi tình trạng đói nghèo và đã lọt vào tầng lớp trung
lưu. Trong quá trình đó, TQ luôn giữ thái độ bất hợp tác. TQ
đã cản trở mọi vòng đám phán mậu dịch. Cuộc họp thượng đỉnh
của nhóm G-20 hồi đầu tháng 4-2009 đã đem lại cho TQ một cơ
hội để thay đổi thái độ. Tại hội nghị, TQ đã được yêu cầu
giúp thêm tài nguyên cho IMF để Quỹ nầy có đủ phương tiện
cứu trợ các xứ đang phát triển bị ảnh hưởng nặng nề bởi cuộc
khủng hoảng tài chánh 2008, nhất là các xứ Đông Âu. Một số
lãnh đạo ở Bắc Kinh, ngược lại, chỉ muốn phớt lờ IMF, bởi lẽ
IMF có thể giúp các xứ nguyên Cộng Sản nhưng nay lại có lập
trường chống đối TQ. Vượt lên trên những thái độ chống đối
nhỏ nhen để đóng góp phần mình, tự nó, chỉ là một bước nhỏ.
Nhưng đó sẽ là một dấu hiệu TQ đã trưởng thành trong vai trò
một đại cường.
Cờ Đã Đến Tay
Trong một cuộc hội thảo tại diễn đàn Maoflag ở Bắc Kinh,
ngồi trước bức ảnh lớn của Chủ Tịch Mao Trạch Đông lúc còn
trẻ, Zhang Hongliang hiểu rõ cần phải nói những gì trước một
cử tọa có tinh thần quốc gia và khinh thường những phần tử
hữu khuynh. Họ đang chen chúc và thích nghe nghe thuyết
giảng về mối đe dọa của đế quốc Mỹ và cuộc khủng hoảng
kinh tế toàn cầu hiện nay với hệ lụy đối vói các xứ Tây
phương và TQ. Họ Zhang thao thao bất tuyệt - từ ca tụng
Mao; miệt thị Mỹ (thiếu bề dày lịch sử, thiếu văn hóa...);
cảnh báo hiểm họa da trắng; cuộc khủng hoảng kinh tế hiện
nay hoàn toàn do lỗi Tây phương, và khi cuộc khủng hoảng trở
nên trầm trọng, Tây phương lại chỉ trích TQ; nay đã đến lúc
TQ phải chế tạo một hàng không mẫu hạm; đến Chiến tranh với
Mỹ là một việc chỉ gây hại, một việc làm "lose-lose",
nhưng TQ cũng không nên quá e sợ.
Phe tả ở TQ ngày một hiếu động khi nhịp tăng trưởng kinh tế
toàn cầu trì trệ. Họ Zhang thuộc nhóm cực tả ngoại vi luôn
say sưa với lý tưởng bình đẳng kiểu Mao, với quyền sở hữu
của Nhà Nước, với lòng tin Hoa Kỳ là kẻ thù. Cuộc hội thảo
của Zhang đã được tổ chức bởi phe quốc gia, đầy nhiệt huyết,
với những chiêu bài Cộng Sản, với niềm tin TQ là nạn nhân và
luôn sẵn sàng để rửa hận. Thành phần tham dự những diễn đàn
nầy thường hăng say với lễ mừng sinh nhật của Mao Chủ Tịch
trong khắp TQ trong khi chính quyền TQ lại chẳng thích những
lễ lược tự phát kiểu nầy.
Rất ít ai muốn gợi ý một sự trở lại chính quyền của phe
Maoists cực đoan. Tuy nhiên, tinh thần quốc gia của họ lôi
cuốn được quần chúng. Nhìn ra thế giới bên ngoài, với phương
Tây đang chìm đắm trong biến động tài chánh, và các lãnh đạo
Tây phương đang thèm khát sự trợ giúp của một TQ đầy ngập
thanh khoản, TQ thấy mình đang đứng trước nhiều cơ hội mang
tính chiến lược.
Ngay cả trước khi khủng hoảng tài chánh bắt đầu trong năm
2008, chủ nghĩa quốc gia ở TQ đã sôi sục. Người ta thấy rõ
hiện tượng nầy trong phản ứng của người dân TQ trước các
biến động ở Tây Tạng, trước sự hỗ trợ của Tây Phương đối với
đức Đạt Lai Lạt Ma, và trước sự thành công của TQ trong thế
vận hội Bắc Kinh tháng 8-2008.
Giờ đây, một Tây Phương tơi tả đã trở thành mục tiêu trời
cho để TQ có thể biểu lộ thái độ khinh miệt câm nín từ lâu.
Ngay cả chính quyền TQ, vốn rất cẩn trọng, cũng bắt đầu tỏ
dấu hiệu sẵn sàng sử dụng uy lực của mình trên trường quốc
tế.
Trong phần lớn hai thập kỷ vừa qua - ngoại trừ vài lần cọ
xát với Đài Loan năm 1995-96 và với Hoa Kỳ năm 2001, TQ luôn
theo đuổi một chính sách thận trọng trong sinh hoạt quốc tế.
Đường lối của TQ có thể tóm tắt trong bốn câu ngắn gọn điều
hướng tư duy các nhà làm chính sách. Chính cố lãnh tụ Đặng
Tiểu Bình là tác giả của đường lối nầy: TQ nên giữ một
hình ảnh khiêm tốn, từ chối vai trò lãnh đạo, kiên nhẫn tập
trung vào nỗ lực phát triển, và che giấu khả năng của mình.
Ngày nay, với khủng hoảng kinh tế toàn cầu và Tây Phương rõ
ràng suy yếu, giới lãnh đạo thấy cần xét lại.
Tuy vậy, lãnh đạo TQ vẫn luôn tìm cách trấn an thế giới bên
ngoài. Nhân chuyến công du vào cuối tháng giêng và đầu tháng
2-2009, trong một cuộc nói chuyện tại Đại Học Cambridge (khi
một sinh viên phản đối gốc Đức ném một chiếc giày về phía
ông), Thủ Tướng Ôn Gia Bảo đã nhấn mạnh: sự phát triển
của TQ không là một đe dọa đối với bất cứ ai. TQ là một đại
cường yêu chuộng hòa bình và luôn có thái độ hợp tác.[1]
Vài nhà ngoại giao nhạy cảm nước ngoài đã tỏ ra ngạc nhiên
trước cụm từ "đại cường" (great power); nhưng đó
chính là cụm từ Ôn Gia Bảo đã từng dùng ngay cả trước khi có
cuộc khủng hoảng tài chánh hiện nay. Tuy vậy, để tránh làm
phật lòng người nước ngoài, bản dịch tiếng Anh được thông
tấn xã Xinhua phân phối sau đó, đã thay vào từ "xứ"
(country).
Tuy nhiên, về vấn đề Tây Tạng, TQ luôn giữ vững lập trường.
Sau khi nhượng bộ chút ít trước áp lực công luận Tây phương
trong năm 2008 khi phải chấp thuận ba vòng đàm thoại với các
đại diện của đức Đạt Lai Lạt Ma, TQ đã trở lại lập trường
cũ. Thực vậy, sau những xáo trộn trong tháng 3-2008, nhà cầm
quyền TQ đã phát động một cuộc bố ráp quy mô nhằm ngăn ngừa
những làn sóng phản đối của người Tây Tạng nhân ngày kỷ niệm
thứ 50 cuộc nổi dậy, một biến cố đã đưa đến sự kiện lưu vong
của đức Đạt Lai Lạt Ma ở Ấn Độ. Trong dịp nầy, không một nhà
báo ngoại quốc nào đước phép đến Tây Tạng.
Tháng 2-2009, TQ tiếp đón nồng hậu ngoại trưởng Hoa Kỳ
Hillary Clinton. Lần nầy, TQ đã có đủ lý do để tự hào: một
quan chức quan trọng của Hoa Kỳ rõ ràng đã phải đến TQ cầu
viện. Hillary Clinton - có lần đã khoe, trong một chuyến
thăm Bắc Kinh năm 1995, bà đã đặt nặng vấn đề nhân quyền -
giờ đây đã phải nói rõ: thành tích nhân quyền không mấy tốt
cũa TQ không thể gây trở ngại cho việc hợp tác giải quyết
khủng hoảng tài chánh và hiện tượng hâm nóng toàn cầu. Zhang
Hongliang tại cuộc hội thảo Maoflag chắc hẵn đã lấy làm
khoái chí trước giọng điệu mềm dẻo mới của Hillary.
Hai tuần sau ngày Ngoại Trưởng Clinton rời Bắc Kinh, hải
thuyền TQ đã quấy nhiễu một tàu biển không vũ trang của Mỹ,
chiếc Impeccable, trong vùng biển Nam Hải. Tàu
Impeccable, lúc đó, đang ở một vị trí chỉ cách xa bờ biển TQ
khoảng 120 cây số và có lẽ đang dò tìm tàu ngầm TQ. Mặc dù
TQ đã nhiều lần phản đối, hải quân Mỹ vẫn thường hoạt động
trong hải phận quốc tế ngoài khơi TQ để theo dỏi các hoạt
động quân sự. Lần nầy, tàu TQ đã phản ứng mạnh mẽ hơn: bao
vây tàu Impeccable, và tìm cách chận đường rút lui. Sau đó,
người Mỹ đã gửi tới một tuần dương hạm có trang bị hỏa tiễn
để bảo vệ chiếc Impeccable.
TQ rõ ràng muốn tránh đi quá xa trong nội vụ, có lẽ e ngại
có thể gây ra một khủng hoảng lớn trong quan hệ Mỹ-Hoa như
đã xẩy ra năm 2001 khi một chiến đấu cơ phản lực TQ đâm vào
một phi cơ do thám Mỹ và buộc phi cơ nầy phải đáp xuống một
căn cứ không quân TQ. Phi hành đoàn Mỹ bị giữ 11 ngày. Lần
nầy, TQ chỉ gửi một tàu tuần ngư (không thể đối đầu với một
tuần dương hạm có trang bị hỏa tiễn) đến trong vùng. Tuy
nhiên, theo Shi Yinhong, thuộc Đại Học Renmin, biến cố nầy
là dấu hiệu của một thái độ cứng rắn của TQ đối với phương
Tây.
Mặc dù TQ có thể muốn tránh chạm trán với Hoa Kỳ, nhưng Âu
châu là một chuyện khác. Quyết định đột ngột hủy bỏ phiên
họp thượng đỉnh với EU dự trù vào tháng 12-2008, cho thấy,
ngay giữa cuộc khủng hoảng toàn cầu, TQ vẫn sẵn sàng phản
ứng mạnh đối với các lãnh đạo của đối tác thương mãi lớn
nhất của mình. Lý do: T T Pháp Nicolas Sarkozy đã dám tiếp
đức Đạt Lai Lạt Ma khi đang giữ chức chủ tịch EU. EU và TQ
đã đồng ý lên lịch cuộc họp thượng đỉnh trở lại vào cuối năm
nay, nhưng T T Sarkozy vẫn chưa được tha thứ. Ôn Gia Bảo đã
tránh mặt Tổng Thống Pháp trong chuyến công du Âu châu mới
đây. Họ Ôn cho biết: trên phi cơ tôi đã nhìn lại bản đồ
Âu châu. Chuyến công du của tôi sẽ diễn ra chung quanh nước
Pháp.[2]
Điều đó chưa có nghĩa lời khuyên của cố lãnh tụ Đặng Tiểu
Bình đã bị rủ bỏ. TQ đã phản ứng lạnh nhạt đối với đề nghị
hai đại cường, TQ và Mỹ hay Nhóm G-2, nên cùng nhau tìm một
giải pháp chung cho các vấn đề kinh tế thế giới.
Fred Bersgsten, thuộc Viện Kinh Tế Thế Giới, đã đưa ra ý
tưởng nầy trong bài viết trên tạp chí Foreign Affairs
số tháng 7-2008. Ông lập luận: TQ vẫn tiếp tục hành động
như một nước nhỏ với ít tác động trên hệ thống toàn cầu nói
chung, và vì vậy, rất ít trách nhiệm với hệ thống.[3]
Theo Bergsten, ngay từ trước cuộc khủng hoảng hiện nay, TQ
đã thách thức ngày một mạnh mẽ và rõ ràng hơn các quy luật
và định chế quốc tế: cản trở các bước tiến trong vòng đàm
phán Doha về thương mãi toàn cầu, giúp đỡ các nước ngoài
không đếm xỉa đến nhân quyền hay môi trường, và từ
chối chấp nhận một chính sách hối đoái mềm dẻo. Bergsten
đề nghị: tốt nhất TQ và Hoa Kỳ nên làm việc với nhau như
Nhóm G-2, nhằm cung cấp một sự lãnh đạo chung cho hệ thống
kinh tế toàn cầu.
Robert Zoellick, chủ tịch World Bank, và kinh tế trưởng
Justin Yifu Lin, trong bài viết đăng trên báo Washington
Post ngày 6-3-2009, đã ủng hộ ý tưởng G-2. Mặc dù
không nhắc lại lời công kích của Bergsten về thái độ bướng
bỉnh của TQ, cả hai đồng ý: "không có một G-2 mạnh mẽ,
Nhóm G-20 sẽ chẳng làm được gì"[4].
Tuy nhiên, vài quan chức TQ cho đó là một bẫy sập. Theo
Liaowang, một tạp chí do Xinhua xuất bản, các học giả TQ
tin ý tưởng G-2 "sẽ có hại thay vì hữu ích"[5].
Hoa Kỳ chẳng bao giờ chịu nhường quyền kiểm soát trật tự
thế giới, và trong mọi trường hợp, TQ cũng không bao giờ
muốn tìm cách hành xử bá quyền.
Đã hẳn TQ luôn vun quén uy thế toàn cầu ngày một gia tăng
của mình. Như một nhà ngoại giao Tây phương nhận xét,
cuộc gặp mặt giữa Tổng Thống Barack Obama và Chủ Tịch TQ Hồ
Cẩm Đào bên lề hội nghị thượng đỉnh Luân Đôn ngày 2-4-2009
sẽ quan trọng hơn chính hội nghị thượng đỉnh G-20 nhiều.
TQ đã làm lu mờ Hội Nghị Thượng Đỉnh Nhóm G-20 vừa qua khi,
ngay trước ngày 2-4-2009, đã cho công bố gói kích cầu 4.000
tỉ đồng yuan (US$565 tỉ). Theo tin đồn, TQ còn sẵn
sàng để công bố tiếp một gói kích cầu tương tự. Điều nầy sẽ
làm vừa lòng mọi người.
Tuy nhiên, TQ vẫn chưa tìm cách truất ngôi của Hoa Kỳ. Trong
hiện tình, TQ chỉ tập trung vận động giành một tiếng nói
ngày một nặng ký hơn cho chính mình và các nước đang phát
triển trong IMF, nơi đã hẳn Hoa Kỳ luôn giữ quyền phủ quyết.
Nhưng TQ cũng chưa muốn đòi quyền phủ quyết cho riêng mình.
Tại cuộc họp báo ngày 13-3-2009, Thủ Tướng Ôn Gia Bảo tránh
không nói rõ ngạch số TQ đồng ý cấp thêm cho IMF để nâng cao
khả năng đối phó với khủng hoảng tài chánh. Số tiền hỗ trợ,
theo nhận xét của các nhà ngoại giao, sẽ tùy thuộc ở trọng
lượng TQ giành được cho tiếng nói của mình trong IMF. Một
bài viết trên nhật báo chính thức China Daily ngày 17-3-2009
đã đăng lời của kinh tế gia thẩm quyền Yu Yongding: TQ không
nên hỗ trợ nhiều cho IMF - nhất là vì một vài xứ trên danh
sách cần được cứu trợ từ Âu châu đang có thái độ thù nghịch
đối với TQ.
Đầu Tư Có Điều Kiện Vào Hoa Kỳ
Một số bình luận gia và học giả TQ gần đây thường trao đổi
những viễn kiến mang tính cực đoan là liệu TQ có nên phát
huy ảnh hưởng chiến lược của mình nhân cuộc khủng hoảng hiện
nay. Một bài viết gần đây trên nhật báo Economic
Reference, do một viện nghiên cứu chiến lược của chính
quyền xuất bản, phản ảnh những nhận thức của TQ trong địa
hạt nầy: cuộc khủng hoảng đang làm suy yếu uy thế kinh
tế, chính trị, quân sự và ngoại giao của các xứ phát triển.
Sự kiện nầy đang tạo ra một cơ hội lịch sử giúp TQ củng cố
địa vị của mình. TQ nên xuất khẩu tư bản đầu tư vào các quốc
gia vùng Đông Nam Á, giúp củng cố kinh tế các xứ nầy. Như
vậy, TQ có thể giúp ngăn ngừa các xáo động chính trị và
giành được ảnh hưởng chiến lược trong vùng.
Cũng theo gợi ý của bài viết, TQ nên đầu tư vào các doanh
nghiệp Mỹ nhằm học hỏi tri thức kỹ thuật tân tiến
(sophisticated know-how). Nếu chính quyền Mỹ chống đối,
"chính quyền TQ tuyệt đối có thể sử dụng số mỹ kim tiết
kiệm của mình như một đòn bẫy thương nghị buộc người Mỹ phải
chấp thuận sự tậu mãi của TQ".[6]
Nhiều nhà ngoại giao cho biết, nhiều viên chức TQ cấp thấp
cũng đã đe dọa: TQ rất có thể tung các trái phiếu ngân
khố Hoa Kỳ ra bán nếu Hoa Thịnh Đốn chọc giận TQ về Tây
Tạng; một cuộc tiếp kiến Obama dành cho đức Đat Lai Lạt Ma,
chẳng hạn, cũng có thể gây ra phản ứng tương tự. Ít ai
tin TQ có thể thực sự áp dụng một chiến thuật tự tác hại như
vậy, nhưng chỉ việc tung ra những quan điểm như thế cũng cho
thấy một vài quan chức đang bộc lộ một sự tự tin mang tính
đe dọa. Sự kiện TQ quyết định, ngày 18-3-2009, sử dụng luật
chống độc quyền để chặn đứng dự án thủ đắc công ty sản xuất
nước ngọt Huiyuan của TQ với giá 2,4 tỉ USD của
hãng Coca-Cola, cũng được vài nhà quan sát Hoa Kỳ xem
như bằng chứng của thái độ vừa nói.
Sự tự tin nầy cũng lộ rõ trong một chuyến công du châu Mỹ La
Tinh của Phó Chủ Tịch Xi Jinping trong tháng 2-2009.
Tại một cuộc gặp mặt Hoa Kiều hải ngoại ở Mexico, PCT Xi
Jinping, người được nhiều người xem sẽ thay thế Chủ Tịch Hồ
Cẩm Đào trong tương lai, đã kết án những người nước ngoài
ăn no rửng mỡ không biết làm gì hơn là chỉ trích TQ.[7]
Họ Xi nói, nước ông không xuất khẩu cách mạng hay nghèo
đói hay xen vào chuyện nội bộ các nước ngoài, như vậy, còn
gì khác để nói nữa? Các bạn bè của ông, ngoại giao hơn,
nghĩ đây là những lời lẽ hơi quá đáng; mặc dù các websites,
nặng tính quốc gia chủ nghĩa, cực kỳ vui thích, các phương
tiện truyền thông quốc nội đều không được phép đăng tải.
Các nhà lãnh đạo TQ luôn làm mọi cách để tránh gieo ấn tượng
là TQ không nhất quyết theo đuổi chủ nghĩa tư bản thị trường
(mặc dù với sự kiểm soát chặt chẽ của Nhà Nước). Nhưng kinh
tế TQ đang trải qua nhiều xáo trộn. Chính quyền ước lượng
khoảng 20 triệu nhân công du cư bị mất việc khi các kỹ nghệ
dùng nhiều lao động chế tạo các sản phẩm rẻ tiền để xuất
khẩu đã phải đóng cửa. Nhân viên văn phòng cũng bắt đầu bị
ảnh hưởng. Một số đang bị sa thải và nhiều người khác bị cắt
giảm tiền lương và tiền thưởng. Các lãnh đạo TQ vẫn tuyên bố
mức tăng trưởng chính thức có thể đạt 8% năm 2009, tụt từ 9%
năm 2008; WB, với dự báo ở tỉ suất 6,5%, vẫn ghi nhận TQ là
nước tương đối sáng sủa trong một nền kinh tế toàn cầu ảm
đạm.[8]
Tuy vậy, thời đại hoàng kim đã thực sự chấm dứt.
Vẫn Còn Là Đồ Đệ Của Adam Smith
Trong suốt cuộc khủng hoảng, giới lãnh đạo TQ luôn cảnh báo
nguy cơ của chủ nghĩa bảo hộ mậu dịch - hiểu rõ thương mãi
với phương Tây vẫn giữ vai trò sinh tử. Đáng buồn cho phe tả
trên các websites, Thủ Tướng Ôn Gia Bảo luôn ca tụng
Adam Smith
trong các diễn văn và các cuộc họp báo.
Đến Luân Đôn, ông còn tiết lộ với tờ Financial Times,
ông luôn mang theo trong hành lý cuốn The Theory of Moral
Sentiments của Smith.
Theo giải thích của Ôn Gia Bảo, một thông điệp quan trọng
của cuốn sách là kết quả của phát triển kinh tế không
được chia sẻ cho mọi người, đó là điểm thiếu lành mạnh về
phương diện đạo đức, cũng như một đe dọa cho ổn định xã hội.
Cách nhìn nầy được sự đồng tình mạnh mẽ của nhiều người Hoa,
luôn bất bình và chua xót bởi tình trạng phân phối quá bất
đồng đều thành quả của quá trình phát triển nhanh chóng của
TQ. Giới lãnh đạo TQ có thể được nhân dân trong nước nhiệt
liệt tán thưởng khi can đảm đối đầu với các đối tác nước
ngoài. Tuy nhiên họ hiểu rất rõ họ rất dễ bị chỉ trích đã
không làm đủ để giúp đỡ các nạn nhân của suy thoái kinh tế.
Khi nhấn mạnh khía cạnh triết lý nầy của Adam Smith, Thủ
Tướng Ôn Gia Bảo muốn được người dân hiểu là ông luôn lo
nghĩ đến số phận của họ và chăm lo cho họ.
Tuy nhiên họ Ôn cũng không muốn bị quấy rối bởi cùng một
cuộc tranh luận đang đè nặng lên chính quyền các xứ Tây
phương về phương cách đối phó với cuộc khủng hoảng. Cuộc họp
thường niên của Quốc Hội TQ trong tháng ba chỉ được triệu
tập trong 9 ngày thay vì hai tuần như thường lệ. Mặc dù ngay
cả các hãng thông tấn chính thức muốn có nhiều chi tiết về
các kế hoạch chi tiêu, nghị trình do chính quyền quyết định
lại cho thấy quá ít chi tiết một cách đáng ngạc nhiên. Chủ
tịch Quốc Hội, Wu Bangguo, lợi dụng cơ hội để dài
dòng chỉ trích hình thức dân chủ Tây phương. Họ Wu
nói với các đại biểu: Lãnh Đạo Đảng chỉ có thể tăng cường
và không vì lý do gì giảm bớt. Sở dĩ Wu Bangguo
bị khích động như vậy, có lẽ bên trong TQ đã có nhiều tiếng
nói có trọng lượng đưa ra luận điệu trái ngược.
Nhưng rất ít chi tiết mới về các biện pháp kích cầu được
tiết lộ trước Quốc Hội. Chính quyền chỉ cho biết, một
chương trình chi tiêu khổng lồ riêng cho cải cách y tế (850
tỉ yuan trong 3 năm) sẽ được hoàn tất sau phiên họp QH. Để
xoa dịu âu lo của quần chúng, chính quyền cũng tiết lộ chi
tiêu cho các dự án an sinh sẽ tăng từ 1% lên 4% gói kích
cầu. Chi tiêu về hạ tầng cơ sở sẽ giảm bớt từ 45% xuống còn
38%. Chi tiêu cho các đề án môi trường cũng bị cắt giảm từ
9% xuống còn 5%. Ngân khoản dành cho các chương trình xanh
cũng rõ rệt sụt giảm.
Dù sao, cánh tả vẫn có lý do để hoan hỷ. Các xí nghiệp quốc
doanh là nhóm ưu đãi, được dành một phần kếch sù trong gói
kích cầu. Nhưng các kinh tế gia hữu khuynh ở TQ lo lắng tập
đoàn các ngân hàng và xí nghiệp quốc doanh sẽ chia nhau
chiến lợi phẩm, gạt ra ngoài các xí nghiệp tư nhân cỡ nhỏ và
cỡ trung. Họ cũng âu lo các cải cách có thể khựng lại.
Viện Cải Cách và Phát Triển TQ,
một viện nghiên cứu chiến lược hữu khuynh quan trọng vừa mới
xuất bản một phúc trình 171 trang, nhan đề"The
International Financial Crisis Challenges Reforms in
China"(Khủng Hoảng Tài Chánh Thế Giới Đang Thách Thức Những
Cải Cách ở TQ). Phúc trình mô tả khủng hoảng kinh tế như
vấn đề lớn nhất TQ đã phải đối diện trong lịch sử 30 năm đổi
mới và cải cách ( thực ra, TQ cũng đã đối diện một vài khủng
hoảng lớn khác: Khủng hoảng Thiên An Môn 1989, Khủng Hoảng
Tài Chánh Á Châu 1997-98, và khủng hoảng tái cấu trúc các
doanh nghiệp Nhà Nước sở hữu khiến hàng triệu người thất
nghiệp).
Bản phúc trình kết luận, nếu không tiếp tục các biện pháp
cải cách theo hướng thị trường, biện pháp kích cầu không
những sẽ không thành đạt được mục tiêu mà sẽ còn tích lũy
hoặc kéo dài các khó khăn dài hạn. Bản phúc trình còn liệt
kê các thay đổi cần được thực hiện: các biện pháp kiểm
soát giá điện nước và các độc quyền nhà nước đối với các kỹ
nghệ như viễn thông,đường sắt, và hàng không. Phúc trình
cũng đòi hỏi các cải cách tài chánh cấp tốc như khuyến khích
phát triển các định chế tài chánh tư, buông lỏng lãi suất và
thả nổi đồng nhân dân tệ. Ngay sau khi phiên họp Quốc Hội
thường niên vừa bế mạc ngày 13-3-2009, Thủ Tướng Ôn Gia Bảo
tuyên bố, để đối phó với khủng hoảng, TQ nên đẩy mạnh cải
cách, nên để cơ chế thị trường phân bổ các tài nguyên, và
nên khuyến khích phát triển khu vực tư. Ông c̣n nói tiếp,
chính quyền cũng cần phải tiếp tục các biện pháp cải cách
chính trị để bảo đảm các quyền tư do của công dân. Tuy
nhiên, cuộc khủng hoảng kinh tế đã khiến các quan chức nhà
nước bớt hứng khởi thực hiện các đổi thay vừa kể. Nhiều
người giờ đây lại tin, vai trò lớn lao của chính quyền trong
nền kinh tế và hệ thống độc đảng của TQ không là một trở lực
mà là một yếu tố mang tính tích cực, một động lực.
Rất có thể khi cuộc khủng hoảng trở nên trầm trọng, chính
quyền sẽ thận trọng hơn trong chính sách đối nội. Nhưng nếu
chính sách bảo vệ mậu dịch gia tăng ở các xứ phương Tây,
những thành phần có tinh thần quốc gia ở TQ sẽ có khuynh
hướng đòi hỏi chính quyền phải theo đuổi những chính sách
đối ngoại cứng rắn hơn. Trong cuốn Unhappy China,
xuất bản ở TQ tháng 3-2009, các tác giả muốn khai thác sự
bất bình rộng lớn trong quần chúng đối với phương Tây. Một
trong những bài viết lập luận, cuộc khủng hoảng tài chánh
rất có thể sẽ khiến các xứ Tây phương ganh tức gây chiến với
TQ để làm suy yếu xứ sở họ.
Rất ít người TQ quá bi quan như thế. Một trong số tác giả
cho biết chính quyền rất âu lo loại sách nầy có thể nhen
nhúm sự nghi ngờ ở phương Tây về hiểm họa TQ. Nhà xuất bản
đã loại bỏ phần nói về việc Ấn Độ đã sáp nhập vùng Sikkim
năm 1975 vì e ngại làm phật lòng Ấn. TQ muốn trở thành đại
cường số một, nhưng muốn thành đạt địa vị đó mà không phải
gây ra những kẻ thù quan trọng.
Trong mọi trường hợp, khủng hoảng 2008 đã đem lại những điều
kiện thuận lợi cho sự chập chững ra đời của ý tưởng G-2.
Nước Mỹ, trên đà xuống dốc và dưới sự lãnh đạo của T T
Barack Obama, hình như đã thấm thía giới hạn của chủ nghĩa
đế quốc và siêu cường duy nhất trong thế kỷ 21, và từ đó, đã
khởi sự
kiềm hãm
phần nào tham vọng toàn cầu của chính mình.
TQ, trên đà đi lên và dưới quyền lãnh đạo của Chủ Tịch Hồ
Cẩm Đào, liệu có học được gì quý giá từ kinh nghiệm lịch sử
của các đế quốc đi trước cũng như từ bài học dạy cho người
Việt Nam năm 1979 của chính mình, để chọn một mẫu siêu cường
xứng đáng được theo đuổi.
Xin hãy cùng chờ xem!
GS Nguyễn Trường
Irvine, CA, USA
30.04.2009
CHÚ THÍCH: Tư liệu dùng trong bài được lấy từ Tạp Chí The
Economist.
[1]
China's development was no threat to anyone. It would be a
peaceful and cooperative great power.
[2]
I look at a map of Europe on the plane. My trip goes around
France.
[3]
China was continuing to act like a small country with little
impact on the global system at large and therefore little
responsibility for it.
[4]
Without a strong G-2, the GH-20 will disappoint.
[5]
The idea "would do harm rather than good".
[6]
...the Chinese government absolutely can use its American
dollar savings as a bargaining chip to force the American
government to agree to China's acquisitions.
[7]
..."well-fed foreigners with nothing
better to do" of "pointing
fingers" at
China.
[8]
...a bright spot in an otherwise gloomy global economy.
© http://vietsciences.org
và
http://vietsciences.free.fr-
Nguyễn Trường
Không có con đường nào đưa ta đến hạnh phúc - hạnh phúc
chính là con đường. |
|