Đầu năm 2005 tôi đã từng đưa ra nhận xét của mình, trong đề án thành
lập một Liên Bang Đơng Nam Á Châu, về những khái niệm & nguyên tắc làm nền tảng cho sự
hình thành & vận hành của một đất nước mới. Đến hôm nay thì đã trải
qua một thời gian khá dài, tôi có cơ hội đánh giá và càng tin sâu hơn
vào giá trị của những khái niệm & nguyên tắc này. Ngày hôm nay, thêm
một lần nữa, tôi xin gởi đến 1001 Ghonim* của Việt Nam, coi như là món
quà dâng tặng làm hành trang trên bước đường hiện thân lãnh đạo của
các bạn.
1. Quan niệm một kẻ thắng phải có một kẻ thua (win/lose relationship)
và người này có được một phần lợi thì người khác bị mất đi một phần
vốn (zero-sum game) là cái nhìn của thế giới ngày hôm qua. Ngày hôm
nay một quan hệ giữa hai đối tượng được gọi là tốt đẹp là một quan hệ
được đặt trên quan điểm cả hai đều thắng (win/win relationship). Đi xa
hơn một bước nữa, một quan hệ giữa hai đối tượng được gọi là thực sự
tốt đẹp là một quan hệ được đặt trên quan điểm không những cả hai đều
thắng mà nhiều người khác chung quanh cũng đều thắng. Ngày hôm nay một
giao hoán giữa hai đối tượng được gọi là tốt đẹp là một cuộc giao hoán
được đặt trên bàn cân cả hai đều được lợi. Đi xa hơn một bước nữa, một
giao hoán giữa hai đối tượng được gọi là thực sự tốt đẹp là một cuộc
giao hoán được đặt trên bàn cân không những cả hai đều được lợi mà
nhiều người khác cũng được lợi. Một cuộc hợp tác giữa hai đối tượng
được gọi là tốt đẹp là một cuộc hợp tác được đặt trên công thức 2+2 =
8, tức là cả hai đều được 2+2=4. Đi xa hơn một bước nữa, một cuộc hợp
tác giữa hai đối tượng được gọi là tốt đẹp là một cuộc hợp tác được
đặt trên công thức không những cả hai mà nhiều người chung quanh cũng
được 2+2 =4.
2. Thế giới hôm nay không vận hành theo quan hệ “bạn hay thù” mà vận
hành theo quan hệ “quyền lợi và trách nhiệm.” Không có chuyện bạn hay
thù trong ý nghĩa đơn giản và tuyệt đối, như trong truyện kiếm hiệp
Tàu. Nói một cách khác, thế giới hôm nay vận hành theo quan hệ “quyền
lợi cùng chia trách nhiệm cùng gánh.” Không nhận ra điều này thì khó
có thể hòa nhập vào thế giới sinh động rộng mở đòi hỏi nhiều quyền
biến và thiện chí.
3. Thế giới hôm nay là một gia đình lớn. “Môi hở
răng lạnh” không còn nằm trong giới hạn nhỏ hẹp giữa hai đối tượng nữa
mà đã biến thành là “môi tôi hở, răng của tất cả các anh đều lạnh.”
Những sáo ngữ “độc lập, tự chủ, tự quyết, tự cường” chỉ còn là âm điệu
để “feel good” chứ không còn là “khuôn vàng thước ngọc” có giá trị
thực tiễn cho thời điểm hôm nay. Vận dụng những sáo ngữ này để đánh
lừa quần chúng chỉ gây trở ngại, kéo dài sự lạc hậu nghèo đói, và đôi
khi mang hiểm họa đến cho đất nước. Ngược lại, vận dụng quan điểm “thế
giới này là một gia đình lớn và các anh cần phải chăm sóc tôi cũng như
tôi có trách nhiệm phải chăm sóc các anh” có thể giúp cho một quốc gia
“nương trong cái mạnh của người để phòng vệ cho sự sinh tồn của chính
mình” và “nương trong cái yếu của người để bảo vệ cho sự sinh tồn của
mọi người.”
4. Thế giới ngày hôm nay nối kết nhau trong trùng
trùng liên hệ và cực kỳ phức tạp. Nó là một bức tranh mozaic mà mỗi
điểm trên bức tranh đó liên tục biến đổi màu sắc và vị trí. Tất cả
những chủ thuyết lớn đã chết đuối từ lâu trước sự sinh động “dường như
hỗn loạn” đó. Nhưng thực ra bức minh họa thế giới có cái trật tự của
nó và trật tự đó rất đơn giản: là hiện ảnh của những động lực tìm kiếm
sự sống đích thực của từng cá nhân, của từng chủng tộc, của toàn nhân
loại, của từng bộ lạc, của từng quốc gia, của từng vùng, của toàn thế
giới. Trong sự tìm kiếm đó, những chủ thuyết lớn chưa bao giờ đáp ứng
được nhu cầu này. Ngược lại sự áp đặt những chủ thuyết lớn lên đầu cổ
của cá nhân, chủng tộc, nhân loại
đã gây ra rất nhiều mất mát, đổ vở và đau khổ trên
mặt đất. Chỉ có “tình thương lớn” (great compassion) mới đủ sức dung
chứa và đủ sức hỗ trợ cho sự tìm kiếm này. Chỉ có tình thương lớn mới
thực sự đáp ứng được nhu cầu này. Chỉ có tình thương lớn mới chuyển
hóa được tâm thức con người và đưa cá nhân, chủng tộc, nhân loại vượt
lên trên mọi dị biệt để hình thành một môi trường sống dung nạp hơn,
phồn thịnh hơn, nhân bản hơn và an ninh hơn.
5. Tất cả mọi quốc gia trên thế giới này đều có
quyền phát triển và phải phát triển ở một mức độ tương quan với sự
phát triển của những quốc gia khác. Tất cả mọi dân tộc đều có quyền
sống và phải sống trong vũng ánh sáng của hạnh phúc tỏa ra từ nền tảng
tự do và nhân bản đồng thời vũng ánh sáng đó phải nằm trong tương quan
gần gũi với vũng ánh sáng của hạnh phúc chiếu tỏa từ những quốc gia
khác. Sự cách biệt quá xa trong những tương quan này sẽ đưa đến chỗ
sụp đổ của “gia đình lớn” hoặc đưa đến chỗ diệt vong của “thành viên
lạc lõng” trong gia đình đó. Chính quyền nào không mang về được sự
phát triển thực sự và hạnh phúc thực sự theo tương quan nói trên sẽ
không xứng đáng tiếp tục đảm nhiệm vai trò lãnh đạo.
6. Muốn hòa bình và phồn thịnh lâu dài phải xây
dựng một cơ chế có thể đáp ứng nhu cầu hòa bình và phồn thịnh lâu dài
(form follows function). Tạo dựng một cơ chế sẵn sàng dập tắt đối lực
bằng bạo lực, hay nói một cách khác là cơ chế đáp ứng nhu cầu chiến
tranh, vì bị ám ảnh bởi hoặc vì phòng bị cho những đe dọa xuất phát từ
bên trong và bên ngoài, sẽ và thường là rất hiệu quả cho mục tiêu nó
phục vụ (again, form follows function). Nhưng một điều cần phải hiểu
rõ là khi một cơ chế đã được “kiến tạo cho nhu cầu phục vụ chiến
tranh” thì vĩnh viễn không có hy vọng cơ chế đó sẽ “sản xuất ra hòa
bình và phồn thịnh” mặc dầu những người nằm trong cơ chế đó rất mong
muốn và cố gắng sửa đổi. Do đó, câu hỏi vô cùng quan trọng cho những
kiến trúc sư và công trình sư xây dựng cơ chế quốc gia là: chúng ta
muốn tạo dựng một cơ chế phục vụ nhu cầu hòa bình thịnh vượng hay một
cơ chế phục vụ nhu cầu chiến tranh??? Để cho người dân có được một đời
sống tốt lành, cơ chế chính quyền phải thực sự là một cơ chế phục vụ
cho nhu cầu hòa bình thịnh vượng.
7. Không có một chính quyền nào trên thế giới được
phép ngang nhiên tước đoạt sự sống và mạng sống của người dân bên
trong quốc gia họ đang lãnh đạo cũng như của người dân bên ngoài quốc
gia họ đang lãnh đạo. Không có một quốc gia nào được phép ngang nhiên
sử dụng vũ lực thô bạo để khống chế hoặc cưỡng chiếm lãnh thổ của
những quốc gia khác. Không có một chủng tộc nào được phép ngang nhiên
đàn áp tiêu diệt những chủng tộc khác. Chính quyền nào, quốc gia nào,
chủng tộc nào không tôn trọng và bênh vực cho những giá trị nhân bản
này sẽ đối diện với hiểm họa chiến tranh và hiểm họa bị cô lập đưa
đến chỗ có thể bị diệt vong.
8. Cái lớn mạnh của một sinh thể khác với cái lớn
mạnh của một quần thể. Cái lớn mạnh của một sinh thể đến từ sự hiếp
đáp nhau, rình rập nhau, tranh giành nhau, tàn hại nhau, hủy diệt
nhau. Cái lớn mạnh của một quần thể đến từ sự nương tựa nhau, đùm bọc
nhau, che chở nhau, nuôi dưỡng nhau, tin cậy nhau, tôn trọng nhau. Cái
lớn mạnh của một sinh thể là kết quả thắng lợi của một chuỗi tranh đấu
theo quy luật thiên nhiên mạnh được yếu thua (the test of the fitness;
natural selection). Cái lớn mạnh của một quần thể là kết quả thắng lợi
của một chuỗi tranh đấu theo quy luật cộng sinh. Lịch sử của thế giới
cho thấy nhiều lần cái lớn mạnh của một đế quốc là cái lớn mạnh của
một sinh thể. Trên tiến trình trở thành, nó đã nhiều lần nuốt những
quốc gia nhỏ hơn và tiêu hóa để biến thành một đế quốc. Nó không khác
một con cá mập lớn lên nhờ nuốt và tiêu hóa những con cá nhỏ hơn. Trên
tiến trình trở thành đế quốc nhiều dân tộc đã bị diệt vong, nhiều nền
văn hóa đã bị diệt vong, nhiều sự sáng tạo đã bị biến mất. Sự lớn mạnh
như vậy là sự lớn mạnh nương vào bạo lực, con đường bá đạo. Ngược lại,
cái lớn mạnh của một liên bang là cái lớn mạnh của một quần thể. Trên
tiến trình trở thành, nó không nuốt và không thể nuốt bất cứ một phần
tử nào trong quần thể để biến thành liên bang. Trên tiến trình đó,
nhiều chủng tộc được bảo vệ, nhiều nền văn hóa được gìn giữ, nhiều sự
sáng tạo được nâng niu, và chắc chắn là nhiều sự hứa hẹn được thực
hiện. Sự lớn mạnh như vậy là sự lớn mạnh nương vào chính nghĩa và tình
thương lớn, con đường vương đạo.
Iris Vinh Hayes
---------------------
*
Anh hùng cách mạng Dân chủ Ai Cập
