Từ tai hoạ bùn đỏ ở
Hungary,
nghĩ tới bôxít Tây Nguyên
-
PSN - 8.10.2010 | Nguyễn Quang A
Theo: SGTT
SGTT.VN
- Ngày 4.10.2010, đập hồ chứa bùn đỏ tại mỏ khai thác và chế biến
bôxít ở Ajka, Hungary đã bị vỡ. Gần 1 triệu m3 bùn đỏ đã
tràn xuống phủ một diện tích 40km2 và làm tan hoang nhiều
khu dân cư.
Có nơi
lũ bùn đỏ với độ dày tới 2m đã nhấn chìm mọi thứ. Báo chí Hungary cho
biết, đến ngày 7.10, đã có bốn người chết, 123 người bị thương và còn
năm người được coi là mất tích. Ba tỉnh của Hungary đã bị đặt trong
tình trạng báo động môi trường, ba con sông bị đe doạ, bùn đỏ đã lan
xuống sông Rába và đe doạ sông Duna. Đây là thảm hoạ môi trường lớn
nhất ở Hungary.
Nhà máy
bôxít Ajka thuộc công ty cổ phần Nhôm Hungary (MAL). Báo chí Hungary
cũng đưa tin cựu Thủ tướng Gyurcsány Ferenc có lợi ích trong MAL trước
khi lên làm thủ tướng và công ty này ngày nay vẫn do các bạn đầu tư
của ông vận hành.
MAL đã
rất tự hào về tính an toàn của hệ thống chứa bùn đỏ của mình. Họ nói
“các hồ chứa bùn đỏ được cách ly, được xây dựng rất hiện đại với hệ
thống giám sát tiên tiến đảm bảo chắc chắn việc chứa bùn đỏ”. MAL cũng
rất lưu ý đến việc “hoàn thổ”, khôi phục lại mặt bằng liên tục bằng
san lấp và trồng cây tạo ra thảm thực vật phong phú. Nhưng khi xảy ra
tai hoạ, họ nói đấy là tai hoạ thiên nhiên và từ chối trách nhiệm. Họ
còn nói, mới gần hai tuần trước cơ quan Thuỷ lợi đã kiểm tra đập và
không thấy có vấn đề gì. Khi tai hoạ xảy ra họ nói bùn đỏ không độc
hại, trong khi nhiều người bị bỏng đến 70% do bị ngập trong bùn đỏ có
tính kiềm nặng!
Nhà cửa của người dân
phủ đầy bùn đỏ.
Ảnh: Reuters
Lập
luận của MAL nghe rất quen với người Việt Nam. Trong các tranh luận về
khai thác bôxít ở Tây Nguyên, tập đoàn Than – khoáng sản Việt Nam
(TKV) cũng đưa ra các lời hứa tương tự về hệ thống chứa bùn đỏ của
mình sẽ và đang được xây dựng. Thực ra, ở đâu cũng vậy, những người
vận hành hồ chứa bùn (bùn đỏ của nhà máy bôxít hay bùn đen của các mỏ
than hay các loại mỏ khác, thậm chí cả với các hồ nước sạch cho thuỷ
điện) luôn tìm cách thoái thác trách nhiệm khi có sự cố xảy ra.
Các tổ
chức bảo vệ môi trường, người dân và Chính phủ Hungary (mới thắng cử
đầu năm nay và kình địch với chính phủ của cựu thủ tướng), thì cho
rằng không phải do các nguyên nhân tự nhiên, tức là ám chỉ đến các sự
xao lãng con người đã gây ra tai hoạ. Theo Thủ tướng Orbán Viktor,
“Chúng ta không biết dấu hiệu cho thấy các nguyên nhân tự nhiên gây
tai hoạ. Chúng ta có thể nghi rằng có sự xao lãng của con người ở đây.
Cả nước đang muốn biết, ai chịu trách nhiệm về tai hoạ này”.
Lấy mẫu bùn đỏ gần thị
trấn Ajkai.
Ảnh: Reuters
Các nhà
khoa học thì thận trọng hơn và chỉ có thể đưa ra kết luận về nguyên
nhân của tai hoạ sau khi khảo sát và nghiên cứu kỹ lưỡng. Có thể đập
đã được xây thấp hơn mức bùn được đưa vào hồ; có thể đập đã già và bị
nước kiềm mạnh làm yếu đi.
Ba ngày
sau tai hoạ, chưa ai có thể đưa ra kết luận thoả đáng về nguyên nhân
của tai hoạ. Nguyên nhân là gì? Những ai phải chịu trách nhiệm? Chắc
còn cần thời gian để làm rõ. Nhưng có thể học được nhiều điều từ tai
hoạ này (và các tai hoạ tương tự khác, như vụ vỡ đập, Buffalo creek,
làm tràn bùn xám ở mỏ than tại Mỹ ngày 26.2.1972 làm 124 người thiệt
mạng, phá huỷ hàng ngàn xe cộ và gần cả ngàn ngôi nhà, hay các vụ vỡ
đập khác,...) Đấy là các tai nạn xảy ra ở các nước phát triển hơn ta
rất nhiều và có kinh nghiệm khai thác và quản lý nhiều hơn chúng ta
rất nhiều.
Đã có
rất nhiều ý kiến về các dự án khai thác bôxít ở Tây Nguyên. Người ta
cũng nói đến sự chắc chắn, vững chãi của các hồ chứa bùn đỏ. Từ trên
nóc nhà của Đông Dương nếu có sự cố vỡ đập như ở Hungary, thì tai hoạ
sẽ rất thảm khốc.
Vấn đề
chuyên chở không những là vấn đề khó khăn về kinh tế mà cũng hàm chứa
những rủi ro môi trường khó lường. TKV lập dự án nhưng bỏ chuyện làm
đường chuyên chở ra ngoài (và yêu cầu Nhà nước phát triển đường sắt
cho TKV), tính kiểu ấy là ăn bớt chi phí đầu tư để cho dự án có vẻ khả
thi hơn về kinh tế. Nếu tính hết (kể cả đầu tư cho chuyên chở) và nhất
là phải có chi phí thoả đáng cho khắc phục môi trường (trong hoạt động
bình thường của các nhà máy cũng như trong trường hợp có tai hoạ) thì
dự án khai thác bôxít không khả thi về mặt kinh tế. Tác hại về môi
trường khó có thể lường.
Nguyễn Quang A