Mỗi tuần 1
bài:
Nhân kỷ niệm 60 năm
ngày thành lập nước CHND Trung quốc
Bài 1: Bắc Kinh sẵn sàng lãnh đạo thế giới? của Evan S.
Medeiros
Bài 2: Tại sao chế độ Trung Quốc vẫn vững? của Andrew G.
Walder
Bài 3: Ðấu tranh trực tuyến tại Trung Quốc của Guobin
Yang
Bài 4: Làm cách mạng bằng kỹ thuật
số của Kate Herkel-Hess
Bài 5: Các trí thức bị bao vây của
Trung Quốc của Merle Goldman
Bài 6: Chiếc bóng của cuộc tàn sát
Thiên An Môn của Jean-Philippe Béja
Bài 7: Phản đối tại nông thôn Trung
Quốc của Kevin J. O’Brien
Bài 8: Phong trào thợ thuyền tại
Trung Quốc của Ching Kwan Lee & Eli Fredman
Bài 9: Phản đối của giai cấp trung
lưu Trung Quốc của Jeffrey N. Waserstroom
Bài 10: Ý thức mới về các quyền tại
Trung Quốc của Elizabeth J. Perry
Bài 11: Lối ra nào cho kinh tế Trung
Quốc? của Barry Naughton
Bài 12: Bang giao Trung Quốc-Hoa Kỳ:
các vấn đề của Kenneth Lieberthal
Bài 13: Chế độ Trung Quốc không thoát
khỏi vô thường của Andrew J. Nathan
Bài 3: Ðấu tranh trực tuyến tại Trung Quốc
Guobin Yang
Lời người dịch:
Guobin Yang (Dương Quốc Bân) là phó Giáo sư trong Phân khoa
Văn hóa Trung Ðông và Á châu tại trường Barnard College
thuộc Ðại học Columbia, Hoa Kỳ. Ông là tác giả cuốn sách nổi
tiếng The Power of the
Internet in China: Citizen Activism Online (Sức
mạnh của Internet tại Trung Quốc: Sinh hoạt vận động trực
tuyến của công dân), Nxb Columbia University, 2009. Sau bài
này, chúng tôi sẽ phổ biến bản dịch một bài điểm cuốn ấy.
Bài này dịch toàn văn từ tiểu luận “Online Activism”,
đăng trong Journal of
Democracy, số tháng Bảy 2009, Volume 20, Number
3, Nxb The Johns Hopkins University Press, Journals
Division, Washingon DC, Hoa Kỳ, tt.33-36.
__________________
Sinh hoạt vận động trực tuyến (online activism) là một hình
thức mới của tranh luận đại chúng tại Trung Quốc (TQ). Trong
một số trường hợp, internet được sử dụng để huy động xuống
đường phản đối. Thông thường hơn, phản đối diễn ra trực
tuyến. Các hình thức phổ biến nhất gồm kiến nghị trực tuyến,
điều khiển các trang web vận động mang tính chiến dịch, và
những phản đối bằng ngôn từ trên một qui mô lớn. Tiến bộ và
triệt để nhất có lẽ là đột nhập (hacking) các trang web. Có
thể tìm thấy các hình thức tranh luận ấy trong các blog, các
bảng thông báo (message boards) trên internet, các cộng đồng
trực tuyến (online communities), các trang nhà theo kiểu
YouTube hay theo từng chuỗi hồ sơ bằng văn bản, hình ảnh,
audio hay video… được tung lên mạng (podcast).
Sinh hoạt vận động trực tuyến lần đầu tiên xuất hiện tại TQ
vào cuối thập niên 1990. Qua nhiều năm, bất chấp việc chính
phủ kiểm soát chặt chẽ internet, nó càng ngày càng trở thành
thường xuyên hơn và gây được ảnh hưởng có sức thuyết phục
hơn. Tại sao?
Bốn loại hoạt động
Thật hữu ích để bắt đầu bằng cách phân biệt bốn loại sinh
hoạt vận động trực tuyến: văn hóa, xã hội, chính trị và dân
tộc chủ nghĩa.
Sinh hoạt vận động văn hóa trình bày mối quan tâm tới các
giá trị, đạo đức, các lối sống và các bản sắc (identities).
Năm 2003, khi người dùng internet (hoặc công dân mạng –
netizen) thảo luận về một blog khiêu khích trong đó một phụ
nữ trẻ tự xưng mình là Muzimei (Mộc Lệ Mai) cho lên mạng
những bài viết về đời sống tình dục của mình, họ đã dấn mình
vào hoạt động tranh luận về văn hóa.
Sinh hoạt vận động xã hội đặt trọng tâm vào các vấn đề như
băng hoại, môi trường xuống cấp, và quyền của những nhóm bị
thiệt thòi. Năm 2003, một trong một số trường hợp gây được
ảnh hưởng là vụ cái chết của một di dân tại thành phố Quảng
Châu, kích động những phản ứng lan rộng trên không gian ảo,
đưa tới kết quả hủy bỏ qui định lỗi thời về lối sống lang
thang nơi đô thị. Năm 2007, có một trường hợp ảnh hưởng có
sức thuyết phục. Ðó là trình bày vụ tội phạm bắt cóc các
thiếu niên đem vào làm lao động nô lệ tại các lò gạch kỹ
nghệ hoạt động bất hợp pháp trong tỉnh Sơn Ðông.
Dù sinh hoạt vận động văn hóa hay xã hội cũng có tính chính
trị trong các mặt quan trọng của chúng, ở đây tôi đặc biệt
chọn sinh hoạt vận động chính trị như một loại riêng biệt để
nhấn mạnh bản chất đối kháng của nó. Sinh hoạt vận động
chính trị trực tuyến đặt trọng tâm vào nhân quyền, cải cách
chính trị và các chủ đề khác, đụng chạm trực tiếp tới cách
TQ được cai trị như thế nào, bởi ai và trên cơ sở nào.
Linh bát Hiến chương, một thỉnh nguyện thư trực tuyến
mới đây, kêu gọi cải cách dân chủ, là một thí dụ hàng đầu
cho sinh hoạt vận động thuộc loại đó.[1]
Sau cùng, có dân tộc chủ nghĩa trực tuyến, nổi bật nhờ ưu
điểm về tần số, qui mô và tác động. Phản đối mang tính dân
tộc chủ nghĩa trong không gian ảo can dự tới động viên trực
tuyến trên qui mô lớn và dùng các chiến thuật triệt để, thí
dụ “chủ trương hoạt động đột nhập (hacktivism)”. Trong một
số trường hợp, nó còn can dự tới xuống đường biểu tình.
Phát triển kỹ thuật và biến đổi xã hội kết hợp nhau, biến
sinh hoạt vận động trực tuyến thành rộng rãi và nổi bật hơn.
Trung Quốc tiếp nhận nối mạng internet đầu tiên năm 1994.
Tới tháng 12 năm 2008, số người dùng internet lên tới 298
triệu, hoặc khoảng 2/3 dân số TQ. Công cuộc phát triển kinh
tế TQ có mặt dưới bao gồm sự phân cực kinh tế xã hội, ô
nhiễm môi sinh, tham nhũng, và theo với nó là những xâm phạm
các quyền con người. Tất cả những cái đó cung cấp lời trách
cứ, làm động cơ thúc đẩy những người sinh hoạt vận động trực
tuyến và không trực tuyến (online and offline).
Ba điều kiện của hoạt động trực tuyến
Tuy thế, sinh hoạt vận động trực tuyến tại TQ cũng tùy thuộc
vào vài điều kiện đặc biệt.
Ðiều kiện thứ nhất là sự hiện hữu một xã hội dân sự đầy lông
đủ cánh của những nhóm dân sự gồm người dân thường, các tổ
chức phi chính phủ (NGO) và quan trọng hơn cả: các cộng đồng
trực tuyến. Trong thập niên 1980, nở rộ các nhóm xã hội dân
sự nhưng rồi chịu thoái bộ với việc trấn áp những cuộc phản
đối của sinh viên năm 1989. Thế nhưng kể từ giữa thập niên
1990, chúng sống lại, lan rộng và đảm trách những đặc điểm
mới, thí dụ sự tự trị tương đối về tài chánh và quản trị đối
với các cơ quan nhà nước.
Con số các tổ chức dân sự đăng ký chính thức là 360.000 vào
cuối năm 2006, với con số thật sự được ước lượng khoảng 3
triệu.[2] Giống với các xứ sở khác, các nhóm xã hội dân sự
TQ dùng internet để chia sẻ thông tin, giáo dục công chúng,
tổ chức các sinh hoạt định kỳ và huy động thân hữu cùng kẻ
đi theo mình. Một điều nghiên (survey) về 129 tổ chức thuộc
loại đó do tôi tiến hành vào năm 2003, cho thấy trong đó có
106 (hoặc 82 phần trăm) nối kết mạng internet, và 60 (hay 65
phần trăm) có trang nhà riêng của mình.[3] Hoạt động nối
mạng của các nhóm đang gia tăng và chúng làm dễ dàng hơn các
hoạt động của họ.
Các cộng đồng trực tuyến, một hình thức mới và quan trọng
của liên kết dân sự, là nơi hiện hữu hành động ấy. Chúng gồm
vô số loại với nhiều cái là những không gian rất có ảnh
hưởng để vui chơi và xã hội hóa. Hình thức nặc danh có thể
làm cho những tấn công bằng ngôn từ thiếu ý thức, vô nghĩa,
lờ quờ hoặc khờ khạo ra dễ dàng hơn, nhưng đồng thời nó cũng
cho phép công dân mạng đích thân trình bày một cách tự do
hơn thông thường.[4]
Tuy thế, các cộng đồng trực tuyến TQ có những hoạt động thay
đổi khác nhau. Những tranh luận và phản đối trực tuyến về
các chủ đề chính trị và xã hội phong phú. Bên cạnh các cộng
đồng quan tâm tổng quát, có vô số cộng đồng trực tuyến quan
tâm chuyên biệt, thí dụ các trang web do Công giáo và Tin
Lành điều hành, các trang web tình dục đồng giới tính, các
cộng đồng học thuật của các trí thức tân tả hoặc cấp tiến,
các trang web dành cho những nỗ lực đa dạng công tác từ
thiện và giảm nghèo. Cũng có nhiều trang nhà và blog dành để
trình bày các tật bệnh xã hội và đấu tranh cho quyền của
công dân, như quyền của người tiêu thụ, quyền của người lao
động đáng được bảo vệ để không bị phân biệt tại nơi làm
việc.
Lý do duy nhất khiến các hoạt động tranh luận tăng lên nhanh
chóng trong các cộng đồng trực tuyến là vì sự tranh luận ấy
tốt cho kinh doanh – sự bất đồng ý kiến nâng cao lợi nhuận,
và cùng với nó, lưu thông trang web. Trong khuôn khổ giới
hạn, các trang web khích lệ người dùng tham gia những tương
tác có khả năng gây tranh cãi. Một số trang web cổ động và
hướng dẫn, có tính sách lược, việc tranh luận, hầu tạo ra
lưu thông. Ðằng sau sách lược mang tính kinh doanh nhằm cổ
động sự tham gia của người sử dụng là lô-gic của sự sản xuất
xã hội phi sở hữu trong kỹ nghệ internet hôm nay.[5] Người
tiêu thụ internet cũng là người sản xuất nội dung của
internet. Khi cho đưa lên mạng các bảng thông điệp, blog
viết, video hoặc phản đối trực tuyến, họ đóng góp trực tiếp
vào kỹ nghệ internet.
Người dùng internet TQ là người sản xuất tích cực và sung
mãn nội dung. Một điều nghiên toàn quốc vào tháng Giêng năm
2008 cho thấy có khoảng 66% trong 210 triệu người dùng
internet từng tham gia đóng góp vào một hoặc nhiều trang
web. Hơn 35% cho thấy trong sáu tháng vừa qua, họ hoặc đã
đưa lên mạng hoặc đã trả lời các thông điệp trong những diễn
đàn trực tuyến. Có khoảng 32% đã đưa các hình ảnh lên, trong
khi đó 18% đưa lên phim, các chương trình truyền hình hoặc
các tài liệu video.[6]
Ðiều kiện quan trọng thứ ba là óc sáng tạo của công dân mạng
TQ. Nói chung, công dân mạng cố gắng quanh quẩn bên trong
các giới hạn của luật pháp và tự kiềm chế để không thách đố
trực tiếp quyền lực của nhà nước. Là người quan sát thành
thạo sinh hoạt chính trị TQ, họ hiểu rõ chủ đề nào được phép
tự do bàn luận và lúc nào. Tới một mức độ nhất định, có 4
loại sinh hoạt vận động trực tuyến phản ánh những phản ứng
có tính sách lược của công dân mạng đối với các cơ hội chính
trị, để theo đuổi các chủ đề khác nhau. Nếu sự đa dạng về
văn hóa, xã hội và chủ nghĩa dân tộc trong hoạt động trực
tuyến rộng rãi hơn sinh hoạt vận động chính trị, phần nào là
vì ba loại đầu ấy hưởng được sự hợp pháp chính trị hơn.
Giống với phản đối trên đường phố, phản đối trên không gian
ảo thách đố trực tiếp nhà nước, nên bị câu thúc hơn những
phản đối có thể đặt cơ sở hoặc trên luật pháp hiện hành hoặc
trên những yêu sách về công lý và đạo đức, không đụng chạm
trực tiếp tới vấn đề thẩm quyền của nhà nước.[7]
Dù thế, việc lọc các từ ngữ chủ yếu và chận trang web cùng
các phương tiện khác dùng để theo dõi và kiểm soát những gì
người dân làm trực tuyến, đặt ra các thách đố liên tục cho
người hoạt động đấu tranh dùng internet làm cơ sở. Ðáp lại,
công dân mạng TQ phát triển những phương pháp tài tình để
đối phó với việc nhà nước kiểm soát internet. Một số người
dùng nhiều blog hay dùng server hải ngoại để điều khiển
trang nhà của mình. Một số khác dùng chatroom cho “những hội
họp bí mật”. Nhiều người biết cách vận dụng tính linh hoạt
của ngôn ngữ TQ để tạo ra những mẫu tự dễ dàng đánh bại các
kỹ thuật lọc từ ngữ giỏi nhất.[8] Hậu quả là khi việc kiểm
soát chính trị internet trở nên phức tạp hơn thì các hình
thức đối phó cũng phức tạp theo. Óc sáng tạo của công dân
mạng TQ làm cho việc chính phủ kiểm soát internet chỉ đạt
kết quả phần nào.
Sinh hoạt vận động trực tuyến có làm được gì không? Rõ ràng
nó có những tác động làm thay đổi trong động thái của nhà
nước, bằng việc xói mòn sự kiểm soát thông tin và tạo sức ép
xã hội để có sự trong sáng hơn trong việc cai trị. Như một
nguồn mới mẻ ý kiến của quần chúng và vận động công dân, nó
thường dẫn đến các thay đổi mang tính chính sách. Có lẽ quan
trọng hơn nữa, có những người hoạt động trực tuyến liên quan
trực tiếp tới những thay đổi trong quan điểm và động thái
của công dân đối với quyền lực. Ngày 13 tháng Giêng năm
2008, tạp chí Nam phương
Ðô thị báo (Southern Metropolis News) cho đăng
câu chuyện có nhan đề “Chớ nghĩ tới chuyện đánh lừa công dân mạng”. Ðề cập tới
nhiều trường hợp trong sinh hoạt vận động trực tuyến năm
2007, câu chuyện ấy lập luận rằng trong thời đại internet,
công dân mạng sẽ không để cho mình bị lừa dối bởi bất cứ ai,
vì “áp bức và dối trá chỉ làm mạnh thêm khát vọng đích thân
trình bày của công dân mạng”.[9] Những thay đổi trong quan
điểm và động thái chính trị ấy không đủ cho sự dân chủ hóa
nhưng đồng thời, chúng là những khía cạnh cốt yếu cho bất cứ
tiến trình nào dẫn tới sự việc đó.
__________
Chú thích
[1] Xem Perry Link, dịch, “China’s Charter 08”, New
York Review of Books,
15 tháng Giêng 2009. Cũng xem
Journal of Democracy
20 (Tháng Tư 2009): 179-82.
[2] Gao Bindong và Yuan Ruijun. “Induction: Stepping into
Civil Society,” trong Beijing University Cicil Society
Center, Zhongguo gongmin
shehui fazhan lanpi shu (Sách xanh về phát triển
xã hội dân sự tại Trung Quốc) (Beijing: Beijing University
Press, 2008).
[3] Guobin Yang, “How to Chinese Civic Association Respond
to the Internet? Findings from a Survey.”
China Quarterly
189 (Tháng Ba 2007): 122-43.
[4] Trong những năm vừa qua, truyền thông TQ thường kết án
“bạo động ngôn từ Internet”, dù những kết án như thế thường
có nghĩa cung cấp tiền đề cho việc đòi hỏi kiểm soát chặt
hơn internet.
[5] Yochai Benkler, The
Wealth of Networks: How Social Production Transform Markets
and Freedom (New Haven: Yale University Press,
2007).
[6] China Internet Network Information Center, “Survey
Report on Internet Development in Chiana.” Tháng Giêng 2008,
có ở
www.cnnic.net.cn/enindexindex.htm.
[7]Ching Kwan Lee,
Against the Law: Labor Protests in China’s Rustbelt and
Sunbelt (Berkeley: University of California
Press, 2007); Kevin J. O’Brien và Lianjiang Li,
Rightful Resistance in Rural China (Cambridge: Cambridge
University Press, 2006); Elizabeth J. Perry, “Chinese
Conceptions of ‘Rights’: From Mencius to Mao–and Now,”
Perspectives on Politics
6 (Tháng Ba 2008): 37-50.
[8] Một thí dụ rất buồn cười được thảo luận trong Michael
Wines, “A Diary Pun Tweaks China’s Online Censors,” New York
Times, 12 tháng Ba 2009: có ở
www.nytimes.com/2009/03/12/world/asia/12beast.html.
[9] Hu Chuanji, “Wangluo
gongmin de jueqi: shui du bie xiang meng wangmin”
(The rise of Internet citizens: Don’t even think about
deceiving netizens). Nam
phương Ðô thị báo (Southern Metropolis News), 13
tháng Giêng 2008.
Không có con đường nào đưa ta đến hạnh phúc - hạnh phúc
chính là con đường. |
|