Khi nào Việt Nam có thay đổi?
Đó
là câu hỏi mà tôi mang theo trong suốt chuyến đi về thăm Việt
Nam tháng 07/2013 vừa qua. Là một người rất quan tâm đến tình
hình ở quê hương, tôi cũng biết được Việt Nam đang đứng trước
nhiều khó khăn: khủng hoảng kinh tế, bất ổn xã hội, nguy cơ bị
thôn tính đang đe dọa. Và để giải quyết được tận gốc rễ thì việc
thay đổi thể chế chính trị theo hướng dân chủ chính là giải pháp
cho các vấn đề. Nhưng khi nào thì sự thay đổi sẽ xảy ra?
Trước khi về Việt Nam
tôi hình dung ra một bức tranh ảm đạm về kinh tế khi hàng chục ngàn
doanh nghiệp phải đóng cửa chắc chắn sẽ ảnh hưởng đến cuộc sống của
mọi người và đó là một động cơ tốt cho sự thay đổi sẽ sớm diễn ra.
Nhưng thực tế ở Việt
Nam
thì không phải đơn giản như vậy. Tầng lớp trung lưu, thị dân ở những
thành phố chính vẫn sống rất sung túc, cuộc sống ngày càng tiện nghi
hơn. Điều đó không chỉ đúng với giới quan chức lắm tiền nhiều của, xài
tiền như nước khi có thể đốt hàng chục triệu đồng cho một bữa ăn. Mà
với giới kỹ sư, bác sĩ, doanh nhân, nhân viên và cả giáo viên cũng
vậy, việc sở hữu xe hơi, xe tay ga đắt tiền không còn là hiếm.
Bạn bè tôi khoe về những
chuyến đi du lịch xa xỉ trong và ngoài nước, xài hàng hiệu và các
thiết bị điện tử đắt tiền. Điều đó làm tôi thật ngạc nhiên khi hỏi đến
thì ai cũng than là tình hình khủng hoảng kinh tế nên làm ăn ngày càng
khó khăn hơn và giá cả sinh hoạt thì ngày càng đắt đỏ.
Thế nhưng nhiều người
tiết lộ với tôi rằng vẫn có nhiều cách kiếm tiền trong thời buổi nhiễu
nhương này, miễn là mình thích nghi với tình thế.
Quả thật người Việt Nam
rất giỏi thích nghi với hoàn cảnh. Nhìn vào tình trạng giao thông ở
Sài Gòn cũng có thể thấy một điều tương tự. Giao thông chật chội, bát
nháo, nguy hiểm nhưng mọi người vẫn đi lại thoải mái vì đã quen với
tình cảnh này chứ một người đã quen đi theo luật như tôi thì sợ chết
khiếp, không dám băng qua đường chứ đừng nói là tự lái xe. Khi xảy ra
kẹt xe thì mọi người đều tìm mọi cách len lỏi, lấn tuyến, leo lên vỉa
hè, chui vào hẻm chứ chẳng chịu đứng yên.
Vì vậy mà kinh tế khó
khăn làm nảy sinh ra nhiều kiểu làm ăn bất lương. Những người bán hàng
rong bỏ hóa chất để bắp luộc nhanh mềm, quán cơm bình dân bỏ hóa chất
vào gạo mốc để cơm trắng và nở,…
Những người lao động có
cuộc sống khó khăn hơn nhưng bên cạnh những người siêng năng xoay xở
làm thêm nhiều việc thì tệ nạn đánh đề, cờ bạc lại có nhiều người tìm
tới để kiếm thêm thu nhập.
Nhiều người nói với tôi
rằng tuy kinh tế khó khăn nhưng “vẫn sống được” và cho rằng tình hình
kinh tế năm nay đã được cải thiện hơn năm ngoái. Thực tế là bộ mặt hạ
tầng của Việt Nam vẫn thay đổi rất nhanh, các thành phố lớn ngày càng
đẹp hơn, nhiều khu đô thị, khu công nghiệp vẫn đang mọc lên.
Nói chung vì là một nền
kinh tế mở cửa, đang phát triển nên tình trạng tệ hại đến mức mất đi
“nồi cơm” của đa số mọi người dẫn đến vùng lên thay đổi như kịch bản
của nhiều cuộc cách mạng ở các nước nghèo trên thế giới là khó xảy ra
ở Việt Nam.
Nếu khủng hoảng kinh tế
chưa thể hiện rõ nét để nhìn thấy được thì những bất ổn về xã hội lại
cảm nhận được rất rõ ràng. Khó khăn kinh tế đã tạo điều kiện cho bất
ổn của xã hội bộc lộ ra.
Mọi người dù giàu hay
nghèo đều cảm thấy bất an. Đồ ăn gì cũng lo bị bỏ hóa chất độc, ra
đường lo bị cướp giật, đi đường sợ bị tai nạn giao thông. Tình trạng
côn đồ tăng cao, chỉ vì những xô xát nhỏ cũng xảy ra giết người.
Và mọi người rơi vào
khủng hoảng niềm tin vì đạo đức suy đồi, tham nhũng, hối lộ hoành
hành, công lý phụ thuộc vào tiền bạc và quan hệ.
Nhiều người dù giàu có
nhưng họ nói với tôi rằng họ không muốn con cái họ sống ở Việt Nam.
Việc cho con cái du học nước ngoài trở thành mục tiêu phấn đấu của
nhiều người. Nhiều doanh nhân nói với tôi rằng họ muốn đầu tư mở
trường học khi thấy tình trạng giáo dục xuống cấp như hiện nay là rất
nguy hiểm cho hiện trang xã hội cũng như tương lai của đất nước.
Rõ ràng nhiều người đã
nhận ra tiền bạc không thể giải quyết được tất cả, nếu không có những
cải cách, thay đổi thì Việt Nam không còn là nơi tốt để sống.
Không cần ai tuyên
truyền thì đa số mọi người ở Việt Nam đều chán ngán chế độ cộng sản,
bất mãn với chính quyền, đều mong muốn thay đổi. Nhưng một thực tế
đáng ngạc nhiên là đa số những người tôi hỏi về sự thay đổi ở Việt Nam
đều có tâm trạng bi quan.
Một số người thẳng thắn
nói rằng nước Việt Nam chúng ta quá xui xẻo khi ở cạnh Trung Quốc và
thừa nhận sự chi phối ngày càng lớn của Trung Quốc với Việt Nam. Họ
cho rằng chỉ khi nào Trung Quốc có thay đổi thì Việt Nam mới có thay
đổi. Một số người khác thì nói rằng đối lập ở Việt Nam quá yếu và
chính quyền toàn trị thì quá mạnh, khó tạo ra sức ép thay đổi từ phía
đối lập. Họ còn lo lắng rằng thực ra chưa có lực lượng nào để họ tin
rằng sẽ có sự thay thế tốt hơn hay sẽ bất ổn hơn khi các phe phái đấu
đá nhau.
Một số người khác thì
tin rằng sự thay đổi sẽ đến từ trong nội bộ của đảng Cộng sản nhưng họ
nói rằng phe cấp tiến quá yếu khi không có hậu thuẫn trong khi phe bảo
thủ thì có hậu thuẫn từ Trung Quốc nên cũng rất khó có thay đổi xảy
ra.
Tâm trạng bi quan của
những người có quan tâm đến tình hình đất nước dẫn đến tình trạng họ
cho rằng họ cũng chẳng thể làm gì cho sự thay đổi diễn ra cả. Nhưng
những người quan tâm đến chính trị đa số là những người lớn tuổi,
trong khi giới trẻ thì rất ít người quan tâm đến chính trị mà mãi đuổi
theo sự hưởng thụ vật chất và các câu chuyện phiếm trên mạng internet.
Sau một thời gian ở Việt
Nam, tôi nhận ra rằng thay đổi chưa thể sớm xảy ra ở Việt Nam. Dù rằng
những yếu tố thúc đẩy cho sự thay đổi là rất nhiều, kinh tế ngày càng
khó khăn hơn, xã hội ngày càng bất ổn hơn, chính quyền ngày càng bệ
rạc và mất uy tín hơn nhưng thế giằng co giữa những cái tốt và cái xấu
là rất lớn dẫn đến không dễ để đạt được những tình trạng tệ hại dẫn
đến những điều kiện sống còn phải thay đổi.
Trước sự ảnh hưởng chi
phối của Trung Quốc và thái độ ngày càng sắt máu đàn áp của chính
quyền thì cũng khó để có sự thay đổi đột biến dạng cách mạng hay đảo
chính. Cách còn lại duy nhất mà hiệu quả dù không đến tức thời nhưng
chắc chắn và bền vững. Đó chính là cách “chấn dân khí” làm giảm sức ỳ
của xã hội trước thay đổi, tăng cường tinh thần của người dân phản
kháng với những điều xấu xa trong xã hội và phản đối lại những sai
trái của chính quyền.
Một nguyên nhân sâu xa
mà thay đổi chưa xảy ra tại Việt Nam chính là do thái độ chấp nhận,
hợp tác với cái sai, cái xấu hoặc khoanh tay đứng nhìn của người dân.
Đó cũng là do họ chưa ý thức được quyền của mình vì những khái niệm về
“quyền con người” còn rất xa lạ. Nhưng rõ ràng những phản kháng dân sự
của cá nhân cũng rất ảnh hưởng đến chính quyền. Khi ra gặp công an
phường nếu vâng dạ sợ sệt thì sẽ bị hoạch họe nhưng nếu dõng dạc phản
đối thái độ tắc trách thì họ không dám gây khó dễ. Những qui định của
chính quyền gần đây gặp phải sự phản đối của người dân đều phải bãi
bỏ. Những sự bộc phát phản ứng lại với CSGT, với chính quyền cưỡng chế
đất đang diễn ra ngày càng nhiều báo hiệu sự bất tuân dân sự sẽ diễn
ra rộng khắp.
Nhưng để người dân có
thái độ bất tuân dân sự đúng đắn để đòi hỏi các quyền của mình để dẫn
tới chính quyền mở rộng quyền của người dân, tiệm cận tiến đến mục
tiêu thay đổi thể chế theo hướng dân chủ vẫn cần có sự đầu tư, dấn
thân vào việc “Khai dân trí, chấn dân khí” của nhiều người, nhiều tổ
chức tiếp cận được với quần chúng khi chính quyền vẫn khống chế hệ
thống truyền thông và báo mạng đối lập chỉ mới tiếp cận với một thiểu
số dân chúng.
California, tháng 8/2013
Mai Anh
|
|
