Bùi
Giáng, thi sĩ kỳ dị |
Trần Đình Thu |
Dịch
giả tài hoa nhưng không bình thường
Le petit Prince, một trong những cuốn tiểu thuyết hay nhất thế
gian của nhà văn Pháp Saint Exupéry, cuốn sách được coi là bài thơ
bất hủ ngợi ca vẻ đẹp tâm hồn con người, bản dịch tiếng Việt đầu
tiên của cuốn sách tuyệt vời đó là của Bùi Giáng với cái tên Hoàng
tử bé. Hàng triệu người Việt Nam qua nhiều thế hệ đã yêu mến Hoàng
tử bé qua ngòi bút hồn nhiên lãng đãng của Bùi Giáng.
Trong
các năm từ 1966 trở đi, Bùi Giáng dịch rất nhiều tác phẩm văn học
của các nhà văn nổi tiếng nước ngoài. Mảng sách này chiếm một tỷ lệ
khá lớn trong những cuốn sách của Bùi Giáng. Ngoài các tác phẩm của
Saint Exupéry, Bùi Giáng còn dịch các tác phẩm của Shakespear,
Albert Camus, André Gide, các tác giả Trung Quốc và nhiều tác giả
phương Tây khác. Ông thông thạo tiếng Pháp, tiếng Anh, tiếng Đức và
chữ Hán.
Trong
những bản dịch của ông, một số ông dịch trung thành với nguyên bản,
một số khác ông vừa thể hiện được tinh cốt của tác phẩm, vừa... sáng
tạo. Và có một số tác phẩm ông không chịu dịch trọn cuốn sách mà vừa
dịch vừa… cà rỡn.
Ta hãy
đọc một cuốn tiểu thuyết dịch nửa chừng như vậy của Bùi Giáng. Cuốn
Nhà sư vướng lụy được Bùi Giáng dịch, Quế Sơn xuất bản lần đầu vào
năm 1969. Đây là tác phẩm của một nhà văn Trung Hoa đồng thời cũng
là một nhà sư tên là Tô Mạn Thù.
Thoạt
đọc cuốn sách, ta bắt gặp cái giọng văn vừa khúc chiết vừa văn hoa
của ông khi xưa, lúc ông viết "Một vài nhận xét…":
"Tại Bách Việt, về phía Nam bờ biển,
có dãy Kim Nhân Sơn nguy nga dựng sững. Những lúc trời quang mây
tạnh, ta có thể nhận thấy phía bên dưới sườn núi xanh um ẩn ẩn hiện
hiện một mái ngói hồng lóng lánh, lập lòe như lớp vảy con kình ngư.
Đó là ngôi chùa Hải Vân, vẫn còn nguyên như thuở xưa, cái ngày nhà
Tống sụp đổ"…
"Cho tới ngày nay, nhìn sơn lĩnh ở
xa xa cuối chân trời, vân khí sầm uất, bàng bạc chiều chiều như còn
gợi mãi vang bóng triều đại xưa. Và thỉnh thoảng tiếng sóng vỗ bi
thống còn khiến lữ khách ngậm ngùi, cúi đầu lặng lẽ, không dám gợi
lại những bóng ma não nùng của quá khứ".
Ta thích
thú đọc tiếp những trang sau. Nhưng đọc khoảng hai ba chục trang nữa
thì ta chợt thấy thấp thoáng một vài cụm từ "có vấn đề", chẳng hạn:
"Con xin trút giũ thảy thảy hết trở lại cho Như Lai, để suốt một bình
sinh đi theo dấu chân liên tồn của Tuyết Mai tiên nữ".
Tuy
nhiên chúng ta vẫn còn đọc được thông suốt văn bản thêm khoảng bốn
năm chục trang tiếp theo. Rồi cuối cùng ta đụng vào cái mớ rối bòng
bong của Bùi Giáng. Lúc này, Bùi Giáng bắt đầu lên đồng:
"Mặt hồ nguy nga nào tinh khiết thế,
cho đến nỗi những ngư ông ngư phủ đã ngây thơ báo biểu rất mực rằng,
nhìn đăm đăm vào ắt các anh sẽ thấy những Đô Thị Phiêu Bồng Huyền
Thuyết Cổ Hy nhô lên bất chợt bởi thần thuật Đa Na Ô kỳ bí, ở diện
tiền bọn người hì hục lao công, hồ ngọc ôi, ngươi quyến rũ dã man gì
như thế, khiến hằng hằng mỗi mỗi cường quốc nọ cứ lăm le muốn chiếm
hữu đất đai xứ sở kia cho bằng được".
Từ lúc
này trở đi, người ta không biết đâu là lời của tác giả nguyên bản
đâu là lời của Bùi tiên sinh nữa. Lúc đó Bùi Giáng bắt đầu… múa bút.
Ông vứt bỏ những tình tiết của tiểu thuyết ra ngoài để thay vào đó
là những chuỗi dài từ ngữ dính chùm nhau, kéo từ trang này qua trang
khác của ông, hết văn xuôi lại đến thơ.
"Hỡi
ôi!
Lời tối hậu? Ý tuyệt trù
Bỗng dưng chắp nối cho sầu ma hoang
Lời thăm thẳm? Ý khôn hàn
Vì đâu riêng tụ về hàng thơ điên
Bán khai nhân vật diện tiền
Sương lung bán ẩn suốt miền cảo thơm".
Nhưng
chưa hết đâu. Bùi Giáng vẫn chưa thỏa mãn khi đã đùa giỡn như thế.
Cho nên ông đưa nàng Kim Cương của ông vào trong cuốn tiểu thuyết
của Trung Quốc:
"Ôi em Kim Cương ngàn thu một thuở Nương Tử rất mực vô ngần Nam Diện cành
Nam màu lan sơn thủy".
Chúng ta
không thể bình luận gì được ở chỗ này nữa.
Cho đến
lúc Bùi Giáng hoàn toàn quên luôn việc dịch tiểu thuyết khi ông nhảy
vào trong bối cảnh để xưng là tại hạ và ngâm thơ hoặc là hát:
"Anh đã hái ngành lá cây thạch thảo
Em nhớ cho mùa thu đã chết rồi
Chúng ta sẽ không tương phùng được nữa
Mộng trùng lai không có được trên đời".
Có lẽ
nói sẽ không hết ý. Vì vậy nên trích vào đây một đoạn bản dịch tiểu
thuyết Nhà sư vướng lụy của Bùi Giáng:
"Nói
xong nàng vén áo xiêm, chỉnh đốn quỳ một chân xuống, trang trọng đón
chút quà mọn như đón tặng vật trời ban. Ôn tồn thuần hậu mà rằng:
- Kính
tạ Tam Lang! Tam Lang từ nay đừng dùng tiếng "cô nương cô nưỡng cô
nuồng" mà gọi tôi. Nghe có vẻ ra làm sao ấy. Chẳng thân thiết tí
nào.
Tôi nói:
- Kính
thưa cô nương. Tại hạ đồng ý là: tiếng cô nương nghe ra không có vẻ
thân mật. Nhưng còn tiếng "cô nuồng" thì quả là thân thiết bịch bồ.
Tĩnh Tử
hỏi:
- Hà dĩ
kiến đắc?
Tôi đáp:
- Nhân
vì tiếng "cô nuồng" có chứa chất âm thanh "uông uông uồng uồng" ngụ
trong tính tình nên lời tuyệt diệu.
Tĩnh Tử
hỏi:
- Tuyệt
diệu như răng?
Tôi nói:
- Như
rằng uông uồng chuồn chuồn thèm thuồng và ở truồng vân vân.
Tĩnh Tử
phì cười:
- Tam
Lang chớ có giỡn như thế em không có bằng lòng.
Tôi nói:
- Dạ
vâng.
Nuồng
bảo:
- Dạ,
vâng cái chi. Tam Lang hãy dùng tiếng ừ vậy.
Tôi đáp:
- Nhiên.
Nuồng
nói:
- Phải.
Nhiên. Giờ đây em đã nhận tặng vật của anh, sớm hôm nhìn ngắm, em sẽ
không quên con người sẽ không quên con người đã ban cho".
Đến đây
cuốn tiểu thuyết của Trung Quốc coi như hoàn toàn biến mất trong bàn
tay của một dịch giả tài hoa nhưng không bình thường này.
Xem tiếp :
Một tâm hồn mênh mang ảo điệu
|