| Bùi
Giáng, thi sĩ kỳ dị |
Trần Đình Thu |
Văn
chương Bùi Giáng
trong những cuốn sách đầu tiên
Nhiều độc giả từng biết đến một thứ văn dị thường của Bùi Giáng. Dị
thường nhưng hồn nhiên trong trẻo, có lẽ đó là đặc điểm trong văn
chương ông. Nhưng đã có thời văn chương ông chỉ hồn nhiên trong trẻo
thôi, không có chút dị thường nào.
Hãy
đọc một số tác phẩm đầu tiên của Bùi Giáng thì biết, trước hết là
những cuốn ông viết ra trong thời kỳ mới đến Sài Gòn. Chúng được đặt
tựa một cách khiêm nhường, chẳng hạn Một vài nhận xét về..., xuất
bản trong khoảng thời gian từ 1957 đến 1959. Những cuốn sách này
được viết ra nhằm phục vụ cho học sinh trung học. Trong sách có kèm
theo những đề bài tập làm văn cho học sinh luyện tập, nội dung liên
quan đến các tác phẩm cổ điển của văn học Việt Nam như Truyện Kiều,
Lục Vân Tiên, Chinh phụ ngâm... Trên thực tế, đây là những cuốn sách
thuộc thể loại giới thiệu tác giả tác phẩm, người lớn cũng có thể
đọc và tìm thấy nhiều điều thú vị. Ở đây không có những ngôn ngữ kỳ
dị mà ta thường gặp đầy rẫy trong những tác phẩm sau này của ông.
Hãy
đọc một đoạn văn Bùi Giáng mở đầu phần bài viết về Lục Vân Tiên:
"Lục Vân Tiên. Không một cuốn truyện nào đã làm xúc động tuổi nhỏ
của chúng ta nhiều bằng tác phẩm của cụ Đồ Chiểu. Ngày tôi còn nhỏ,
tôi được người vú già kể cho nghe. Kể đi kể lại mãi, và tôi cứ đòi
kể lại cho nghe hoài. Dường như mỗi lần nghe lại, lại thấy mới mãi
ra. Từ đó hình ảnh nhân vật Lục Vân Tiên cứ ám ảnh tôi luôn"... "Thế
rồi ngày nay tôi lại nói chuyện Lục Vân Tiên với bà con nghe. Tất
nhiên là nói sẽ dở lắm. Vì tôi không làm sao có được cái giọng của
người vú già là một lẽ. Cái giọng trịnh trọng, chậm rãi, cảm động,
lạ lùng, sau khi đằng hắng đủ ba lần, rồi mới bắt đầu: Trước đèn xem
chuyện Tây Minh. Bao giờ cũng vậy, trước khi lựa lời kể lại, bà chậm
rãi cao giọng ngâm mấy lời thơ đầu của cụ Đồ Chiểu. Và từ đó, cái
câu Ai ơi lẳng lặng mà nghe mãi mãi trong tâm tư tôi sẽ còn vang một
âm vang huyền hoặc".
Đọc
những đoạn văn đó ta có thể mường tượng ra ông là một người lịch
thiệp, tóc tai, áo quần tươm tất, quá khác biệt với những gì mà ta
thường hiểu về một thứ ngôn ngữ Bùi Giáng cà riềng cà tỏi được viết
ra bởi một tác giả râu ria xồm xoàm, áo quần kỳ dị. Văn chương của
ông lúc bấy giờ đẹp lung linh, không hề có những ngôn từ "lai rai
theo điệu du côn" như ông tự nhận sau này.
Chưa hết, hãy đọc tiếp một đoạn văn trong cuốn sách viết về Chinh
phụ ngâm:
"Rồi những buổi sáng, những buổi chiều, có sương, có khói, có cánh
nhạn ở cuối ngàn, có mây hồng vây ải lạnh, người sẽ trở gót ra lại
bên đầu cầu, nhìn lại làn nước trong như lọc, kể lể những gì với
nước suối, tỉ tê những gì Ngàn dâu xanh ngày kia che khuất bóng
chàng, ngày nào sẽ trả lại cho ta bóng chàng về giữa những hàng cờ
bay phấp phới?".
Không chỉ bóng bẩy và hoa mỹ, ngòi bút Bùi Giáng lúc này còn thể
hiện sự sắc sảo, tinh tế lạ thường khi phân tích tác phẩm. Hãy đọc
thêm một đoạn này nữa trong cuốn sách viết về Truyện Kiều:
"Kiều đã sống một cuộc sống giống chúng ta. Nàng đã đau khổ. Như mọi
chúng ta thôi. Nhiều hơn một số, và ít hơn một số. Nàng tỏ ra có
thiện chí ít nhiều, và nhiều lần tội lỗi. Đời nàng tầm thường là
hình ảnh kiếp người tầm thường. Nhưng khi kể lại đời nàng cho ta
nghe, Nguyễn Du đã có một giọng điệu nhặt, khoan, trầm, bổng thế
nào, và đã làm sáng ngời bài học luân lý. Chúng ta cảm động. Khi
lặng nghe Nguyễn Du chậm rãi giọng lời, chúng ta thấy bên kia câu
chuyện tầm thường, giữa cuộc sống tối tăm, một kiếp người đương vùng
vẫy. Trong tâm khảm ta, từ nay hình ảnh ấy sẽ in sâu, rõ nét, đậm
màu"... "Giá trị luân lý của Đoạn trường tân thanh không do những
hành động vụn vặt của Kiều, mà do lời thuật chuyện của thi nhân, lời
đây không phải là lời văn, mà là giọng nói của một tấm lòng. Lời nói
mang nặng biết mấy tâm tư tâm linh của người dân Việt hội tụ lại ở
đây, một lần duy nhất, trong sáng hơn ca dao, thâm thúy hơn tôn
giáo, diễm tuyệt hơn văn chương, vì cái giọng não nùng của một kiếp
sống dở dang trong lòng đau thương của thế kỷ".
Tuy
nhiên, những áng văn tài hoa ngời sáng đó đã lùi dần để nhường chỗ
cho một loại văn chương khác hẳn - một thứ văn chương vừa tài hoa
vừa kỳ dị, tài hoa hơn và ngày càng kỳ dị hơn.
Màu
thanh thiên mở
Một
phút nữa thôi
Và màu sẽ mất
Suối sẽ xa đồi
Như mây xa đất
Một
trang cũ kỹ
Mới lại một lần
Linh hồn giản dị
Bờ cõi thanh tân
Em
sẽ đi đâu
Với đời đi mất
Tờ giấy phai màu
Hồng kia có thật
Máu
ở vành môi
Về tim mấy bận
Suối bỏ rơi đồi
Ai làm sao giận
Với
một vòng tay
Với vòng tay nữa
Ôm tháng giữa ngày
Đồng khô chết lúa
Với
vòng tay của
Mười ngón tay măng
Xin mở một lần
Màu thanh thiên của…
Xem tiếp :
Nỗi ám ảnh Nguyễn Du và Heidegger
|
