| Bùi
Giáng, thi sĩ kỳ dị |
Trần Đình Thu |
Nỗi
ám ảnh Nguyễn Du và Heidegger
Tiếp theo những cuốn sách giới thiệu các tác giả cổ điển Việt Nam,
Bùi Giáng chuyển qua viết khá nhiều cuốn sách về con người, tác phẩm
và tư tưởng của các nhà văn, nhà triết học phương Tây.
Đầu tiên là cuốn Tư tưởng hiện
đại in năm 1960, đề cập đến Gabriel Marcel, Karl
Jaspers, Albert Camus, Simone Weil, Paul Claudel, Saint Exupéry,
Jean Paul Sartre, André Malraux. Cuốn sách này thể hiện một kiến
thức uyên bác của tác giả, tuy
Truyện Kiều thứ thiệt, thơ giả Kiều do tác giả sáng tác,
thơ Tản Đà, thơ của nhiều nhà thơ khác được đưa vào đây không ít.
Năm 1963, bộ sách 2 tập dày ngót ngàn trang Martin Heidegger và tư
tưởng hiện đại ra đời. Đây là một cuốn sách vừa uyên thâm vừa kỳ lạ.
Hãy đọc một đoạn văn ở phần Lời tựa:
"Đã là con người quay chong chóng trên quả địa cầu tròn, có một ai
không cảm thấy mình là lá cỏ lá rêu mù sương lá lách, lau cồn lìa
kim dứt cải… Vậy phải biết nhắm hai con mắt lại để làm một cái giây
leo như Tố-Như leo khắp mình mẩy Hoa Thi Đường Thi không chừa một
chỗ".
Người đọc có cảm giác như ông nhảy phóc vào trong tư tưởng của triết
gia này và… quậy. Xin hãy đọc đoạn văn sau đây nằm trong chương
Martin Heidegger và vấn đề hữu thể:
"Người yêu ta xấu với người / Yêu nhau thì lại bằng mười phụ nhau /
Nỗi niềm tưởng tới mà đau / Hàng rào giun dế gặm sâu cẳng gà / Con
ơi học lấy nghề cha / Một đêm ăn trộm bằng ba năm làm. / Tại sao một
đêm ăn trộm bằng ba năm làm? / Bằng ba năm hay bằng hai? / Bằng hai
hay bằng bốn? / Một đêm mà bằng bốn năm kia ư? / Nhiều quá? – Mấy
thì vừa? – Hai năm? Ít quá? – Vừa bằng là ấy ấy ấy chính lààà BAAA.
Và ta xin trở lại với nguyên ý của nguyên tình nguyên mộng lụy CA
DAO LÀ MUÔN NĂM NGÀN ĐỜI VẠN ĐẠI NƯỚC VIỆT LÀ SƯƠNG TUYẾT KIỀU ĐẠM
IN PHA: Con ơi! Nhớ lấy lời cha. Một đêm ăn trộm bằng ba năm làm. –
Vâng. Con nhớ lời cha. Tại sao nhớ? – Vì con có nghe. – Tại sao
nghe? – Vì con có thấy. – Thấy gì? – Thấy rõ ràng lù lù trước mặt
là… - Là gì? Là: Một đêm ăn trộm bằng ba năm làm. – Ai ăn trộm? –
Sartre ăn trộm áo quần của Heidegger – Áo quần đẹp mới hay không?
Đẹp mới vô ngần. Nhưng… Nhưng sao? Nhưng than ôi! Tại sao lại xảy ra
cái chuyện này là cái nỗi nông kỳ bí… - Kỳ bí như thế nào? Cái nỗi
nông nông nỗi gì? – Thưa rằng áo quần của Heidegger vốn của
Heidegger thì vốn của Heidegger mặc áo Heidegger coi ra rỡ ràng thật
đẹp là Heidegger rỡ ràng quắc thước là hùng dũng Heidegger rạng vẻ
cân đai Heidegger râu hùm mày ngài Heidegger hàm én đồ sộ cả cười
hàm én Heidegger có nhìn đêm tế ngộ trông mặt là Heidegger trông mặt
cả cười với Kiều và Thúy và Tố và Như và Nguyễn Du là ấy chính
Heidegger đúng điệu thiên tài vùng vẫy trong bấy nhiêu niên đáng lẽ
từ thiên thu làm nên kinh thiên động địa nếu gặp người từ lâu tri kỷ
là đúng điệu tri kỷ của Heidegger…".
Đoạn văn kiểu như vậy dài ngót cả mấy chục trang sách. Đọc nó người
ta thấy như bước vào một mê hồn trận.
Trong hai tập sách dày hơn một ngàn trang này có rất nhiều đoạn văn
như thế. Không ai có thể biên tập được những cuốn sách này. Bùi
Giáng cũng biết điều đó nên trong phần mở đầu một chương của cuốn
Tư tưởng hiện đại,
Bùi Giáng viết:
"Bài này trước kia chúng tôi đăng ở tạp chí MAI, ký tên chung với
ông Hoàng Minh Tuynh. Ông Tuynh đã có nhã ý muốn bày tỏ niềm thông
cảm đối với tôi là một kẻ xưa nay vốn chịu nhiều những hững hờ của
độc giả. Bùi Giáng, đó là một danh từ có âm hưởng lăng nhăng, không
gây được tin tưởng. Ông Tuynh đã chịu khó bỏ giúp tôi những đoạn nào
tôi viết quá trớn theo điệu du côn của Sartre và loại hẳn những
tiếng bê bối lai rai là những tiếng tôi quen dùng".
Bùi
Giáng đã cám ơn người biên tập cho ông trong phần mở đầu đó. Có lẽ
đây là người duy nhất biên tập văn Bùi Giáng, và nhờ đó cuốn sách
này trở nên gọn gàng, ta có thể hiểu được một số nội dung mà Bùi
Giáng đưa ra. Nhưng bởi vì ông Tuynh là đồng tác giả. Còn nếu biên
tập viên thì không thể làm được như ông Tuynh.
Có
một số người Bùi Giáng nhắc lại mãi trong những trang viết của mình
như là một nỗi ám ảnh. Hình bóng họ đã ăn sâu vào tiềm thức ông do
những ấn tượng mạnh mẽ lúc ban đầu. Khi bệnh tình bộc phát, những
hình bóng đó sẽ xuất hiện trở lại trong văn thơ ông theo những cách
khác nhau. Trên lĩnh vực tri thức, đại thi hào Nguyễn Du và triết
gia người Đức Martin Heidegger được ông lặp lại nhiều nhất.
Khi
bước vào con đường nghiên cứu, Bùi Giáng quan tâm đến Nguyễn Du đầu
tiên cùng với một số tác giả cổ điển khác. Chúng ta nhớ lại, cuốn
Một vài nhận xét về Truyện Kiều
và Truyện Phan Trần được ông viết vào năm 1957 thật sáng trong mạch
lạc. Kể từ đó, thiên tài Nguyễn Du bắt dầu "nhập hồn" Bùi Giáng. Ước
tính có đến cả ngàn lần Bùi Giáng nhắc tên Nguyễn Du. Trong thơ,
trong văn, trong giới thiệu tư tưởng và triết học, thậm chí cả trong
những bản dịch tiểu thuyết nước ngoài… đâu đâu ta cũng bắt gặp hình
bóng Nguyễn Du. Bùi Giáng còn sáng tác nhiều bài thơ về Nguyễn Du.
Một số bài thơ khác không liên quan, thì ông lại đề tặng Nguyễn Du.
Tuy
nhiên, không phải như thế là Bùi Giáng sẽ dành những câu chữ hay ho
nhất để viết về "cố nhân" của mình. Ngược lại, phần lớn những bài
thơ viết về Nguyễn Du đều rất cà rỡn. Ta hãy đọc vài đoạn thơ Bùi
Giáng viết về Nguyễn Du. Đây là một đoạn trong bài
Nhớ ông:
"Nhớ hoài ông Nguyễn ông Du
Ông Như ông Tố Điếu Đồ biển Nam
Hồng Sơn Liệp Hộ hội đàm
Hồng Sơn sơn nguyệt minh quang một mình".
Hoặc một đoạn khác trong bài Tố
Như nhớ quê:
"Tôi nay lão nhược hơn ông
Tôi ngoài bảy chục thong dong một mười
Ông chưa tới tuổi sáu mươi
Lìa đời lúc mới tuổi ngoài năm lăm".
Đó
là trong thơ. Vì thơ thì không phải lúc nào cũng đưa được một người
nào đó vào mãi nên sự xuất hiện của Nguyễn Du cũng có giới hạn.
Nhưng trong văn xuôi thì Bùi Giáng liên tục đưa Nguyễn Du vào. Đi
sâu vào các trang sách của Bùi Giáng, ta thấy Nguyễn Du xuất hiện
dày đặc. Khen thơ Hồ Dzếnh, Bùi Giáng viết:
"Cũng may cho ông Nguyễn Du sinh ra ở thế kỷ trước. Nếu sinh ra đồng
thời với Hồ Dzếnh, ắt ông Nguyễn Du không còn chịu viết Đoạn Trường
Tân Thanh làm gì".
Viết về một câu chuyện không đâu vào đâu, Bùi Giáng cũng lại nói về
Nguyễn Du:
"Lại cũng như ông Nguyễn Du ham có hơn ba trăm năm sau có kẻ khóc
mình. Có một mẫu thân Phùng Khánh cho con bú trong hiện tại đã đủ
rồi, hà tất phải dỗ con nín khóc ba trăm năm sau".
Viết về Albert Camus, Bùi Giáng cũng không quên Nguyễn Du:
"Rồi những điều Nguyễn Du nói với ma, thì quỷ lại tưởng là nói với
quỷ. Những điều Nguyễn Du nói với quỷ, thì thần thánh lại tưởng là
nói với thánh thần. Những ngộ giải chạy tràn lan. Quỷ không hài lòng
về Nguyễn Du, thần thánh bực bội vì Nguyễn Du".
Trong những cuốn sách như Mùa thu trong thi ca, Thi ca tư tưởng,
Đường đi trong rừng… cứ một đôi trang là ta bắt gặp hình ảnh Nguyễn
Du hiện lên qua cái lăng kính hài hước của Bùi Giáng:
"Nguyễn Du không kinh hoàng nhảy lui. Cũng không bị tẩu hỏa nhập ma,
vùng vẫy rú lên một tiếng như Zarathustra also sprach. Ông điềm
nhiên làm Nam Hải Điếu Đồ. Kẻ câu ấy câu cái gì tại Nam Hải?"…
"Và đó cũng là duyên do kỳ dị thiên biến vạn hóa đã khiến Nguyễn Du
mở một trận Ẩn Tàng kỳ bí cổ kim bằng cách: cả hư không đặt để nên
lời, cả nỗi đêm khép mở nỗi ngày riêng chung của song trùng tịch hạp
thượng thừa huyền môn tâm pháp – Nguyễn Du đều đem gán vào môi miệng
Bạc Bà Tú Bà"…
Bùi
Giáng còn có cái thú làm thơ giả Kiều để ký tên chung Bùi Giáng –
Nguyễn Du hoặc Bùi Giáng – Tố Như. Đó là những đoạn lục bát chen vào
giữa những đoạn văn xuôi, có tí chút "chất Kiều". Trong cuốn Martin
Heidegger và tư tưởng hiện đại có nhiều đoạn giả Kiều rất dài. Những
câu giả Kiều ấy có khi sai cả vần sáu tám.
Cùng với Nguyễn Du là Heidegger. Ông này cũng xuất hiện rất nhiều
trong các trang viết của Bùi Giáng, không kém gì Nguyễn Du. Không rõ
triết gia người Đức này "nhập hồn" Bùi Giáng lúc nào mà đến năm
1963, khi Bùi Giáng viết bộ sách hai tập Martin Hedegger và tư tưởng
hiện đại thì đã thấy ông bị "tẩu hỏa nhập ma" bởi triết gia này rồi.
Bùi Giáng đã viết đến năm sáu cuốn sách liên quan đến Heidegger.
Nhưng như thế vẫn chưa thỏa mãn, ông lại đưa triết gia này vào trong
rất nhiều cuốn sách khác. Tuy nhiên khác với Nguyễn Du, Bùi Giáng ít
dám "sờ cằm vuốt râu" Heidegger, dù đôi lúc cũng cà rỡn kiểu như:
"Ông Cụ Già Nua Nước Đức Heidegger", "Heidegger Đức Quốc Nua Già".
Người ta có cảm giác Heidegger được ông kính nể như một người thầy
còn Nguyễn Du thì ông mến yêu như một người ông vậy…
Xem tiếp :
Vị trí người đẹp Kim Cương và Marilyn Monroe trong lòng Bùi Giáng
|
